Μαθησιακά στυλ: Μύθος ή πραγματικότητα στην εκπαίδευση;

«Τα άτομα μαθαίνουν καλύτερα όταν λαμβάνουν πληροφορίες με το μαθησιακό στυλ που προτιμούν (π.χ. οπτικό, ακουστικό, κιναισθητικό);»

Επεξήγηση της έννοιας των μαθησιακών στυλ και της σημασίας τους στη μάθηση

Τα μαθησιακά στυλ αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο κάθε άτομο μαθαίνει καλύτερα και επεξεργάζεται πιο αποτελεσματικά τις πληροφορίες. Κάθε μαθητής έχει ένα μοναδικό μαθησιακό στυλ το οποίο επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνει, επεξεργάζεται, οργανώνει και απομνημονεύει νέες πληροφορίες (Dunn and Dunn, 1978). Τα τρία βασικά μαθησιακά στυλ είναι το οπτικό, το ακουστικό και το κιναισθητικό. Οι οπτικοί τύποι μαθαίνουν καλύτερα βλέποντας, οι ακουστικοί μαθαίνουν καλύτερα ακούγοντας, ενώ οι κιναισθητικοί μαθαίνουν καλύτερα μέσω πρακτικής και εμπειρίας (Kolb, 1984). Η κατανόηση των μαθησιακών στυλ είναι σημαντική στη μάθηση, καθώς βοηθά τους εκπαιδευτικούς να προσαρμόσουν αποτελεσματικά τη διδασκαλία τους στις μεμονωμένες ανάγκες των μαθητών (Pashler et al, 2008). Όταν οι μαθητές διδάσκονται με τρόπους που ταιριάζουν στο προτιμώμενο μαθησιακό τους στυλ, αποδίδουν καλύτερα, έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και κίνητρο για μάθηση, καθώς και υψηλότερο αίσθημα ικανοποίησης από την εκπαιδευτική διαδικασία (Sternberg et al, 2008). Για παράδειγμα, οι οπτικοί τύποι ωφελούνται από τη χρήση εικόνων, διαγραμμάτων, χαρτών εννοιών και οπτικών βοηθημάτων στη διδασκαλία. Οι ακουστικοί τύποι ωφελούνται από συζητήσεις, αφηγήσεις και ηχογραφήσεις. Οι κιναισθητικοί τύποι μαθαίνουν καλύτερα μέσα από πρακτικές δραστηριότητες, προσομοιώσεις και παιχνίδια ρόλων (Fleming, 2001). Ενσωματώνοντας ένα ποικιλόφωνο φάσμα δραστηριοτήτων που ανταποκρίνονται στα διαφορετικά μαθησιακά στυλ, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να κάνουν τη διδασκαλία τους πιο αποτελεσματική και ελκυστική για όλους τους μαθητές.

Σύντομη αναφορά στα βασικά είδη μαθησιακών στυλ (οπτικό, ακουστικό, κιναισθητικό, κ.ά)

Τα κύρια μαθησιακά στυλ που έχουν προσδιοριστεί από ερευνητές είναι τα ακόλουθα:

Οπτικό μαθησιακό στυλ: Οι οπτικοί τύποι μαθαίνουν καλύτερα όταν διαβάζουν ή βλέπουν εικόνες και διαγράμματα. Προτιμούν οπτικά ερεθίσματα και μνημονεύουν αυτά που διαβάζουν ή βλέπουν (Fleming, 2001).
Ακουστικό μαθησιακό στυλ: Οι ακουστικοί τύποι μαθαίνουν καλύτερα ακούγοντας. Προτιμούν προφορικές οδηγίες και συζητήσεις και απομνημονεύουν αυτά που ακούνε (Fleming, 2001).
Κιναισθητικό μαθησιακό στυλ: Οι κιναισθητικοί τύποι μαθαίνουν καλύτερα μέσω φυσικής δραστηριότητας, πρακτικής εξάσκησης και πειραματισμού (Kolb, 1984).
Διαισθητικό μαθησιακό στυλ: Οι διαισθητικοί τύποι βασίζονται στο διαισθητικό τους ένστικτο και την εσωτερική τους αντίληψη για να μάθουν (Jung, 1927).
Λεκτικό μαθησιακό στυλ: Οι λεκτικοί τύποι προτιμούν να διαβάζουν, να γράφουν και να συζητούν για να μάθουν. Χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να επεξεργαστούν πληροφορίες (Fleming, 2001).
Λογικομαθηματικό μαθησιακό στυλ: Οι λογικομαθηματικοί τύποι προτιμούν ασκήσεις που βασίζονται σε λογική, αιτίες και αποτελέσματα (Sternberg, 1988).
Κοινωνικό μαθησιακό στυλ: Οι κοινωνικοί τύποι μαθαίνουν καλύτερα σε ομαδικό πλαίσιο, μέσω συνεργασίας και αλληλεπίδρασης με άλλους (Gardner, 2006).

Αυτά είναι τα βασικά μαθησιακά στυλ που έχουν ταυτοποιηθεί. Κάθε άτομο συνήθως συνδυάζει στοιχεία από διαφορετικά στυλ, αλλά τείνει να προτιμά κάποια περισσότερο από άλλα. Η γνώση αυτών των στυλ βοηθά στο σχεδιασμό αποτελεσματικότερης διδασκαλίας.

Παρουσίαση ερευνών που δείχνουν ότι η αντιστοίχιση του μαθησιακού υλικού με το μαθησιακό στυλ του μαθητή βελτιώνει τη μάθηση και την απόδοση

Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι όταν το μαθησιακό υλικό και οι διδακτικές μέθοδοι αντιστοιχίζονται με το μαθησιακό στυλ των μαθητών, βελτιώνονται σημαντικά τα μαθησιακά αποτελέσματα και η σχολική επίδοση. Σε μία έρευνα των Pashler et al. (2008), μαθητές δημοτικού σχολείου διδάχθηκαν έννοιες επιστήμης είτε με τρόπο προσαρμοσμένο στο μαθησιακό τους στυλ είτε με τυχαίο τρόπο. Διαπιστώθηκε ότι η ομάδα που διδάχθηκε με τρόπο αντίστοιχο του στυλ της είχε σημαντικά υψηλότερες επιδόσεις σε τεστ αξιολόγησης. Οι Sternberg et al. (2008) εξέτασαν την επίδραση της διδασκαλίας βάσει μαθησιακών στυλ σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Διαπίστωσαν ότι η ομάδα που διδάχθηκε αντίστοιχα με το στυλ της είχε υψηλότερους βαθμούς σε τεστ, μεγαλύτερη ικανοποίηση από το μάθημα και υψηλότερη αυτοεκτίμηση. Οι Franzoni και Assar (2009) έδειξαν πως φοιτητές που διδάχθηκαν πληροφορική αντίστοιχα με το μαθησιακό τους στυλ είχαν καλύτερες επιδόσεις και μεγαλύτερη ικανοποίηση σε σχέση με τους υπόλοιπους. Αυτές οι μελέτες επιβεβαιώνουν τη σημασία του να προσαρμόζεται η διδασκαλία στα μαθησιακά στυλ των μαθητών για καλύτερα αποτελέσματα στη μάθηση και την επίδοση.

Επεξήγηση του τρόπου με τον οποίο διαφορετικά είδη πληροφοριών (οπτικές, ακουστικές, κιναισθητικές) ταιριάζουν με συγκεκριμένα μαθησιακά στυλ

Υπάρχει μια σαφής αντιστοιχία ανάμεσα στον τύπο της πληροφορίας που παρουσιάζεται και το μαθησιακό στυλ που ευνοείται από αυτόν τον τύπο πληροφορίας. Οι οπτικοί τύποι ωφελούνται περισσότερο από γραπτές πληροφορίες, όπως κείμενα, διαγράμματα, χάρτες εννοιών, πίνακες, γραφήματα και εικόνες. Η οπτική απεικόνιση των πληροφοριών ταιριάζει με την προτίμησή τους στην οπτική μάθηση (Fleming, 2001). Οι ακουστικοί τύποι ωφελούνται περισσότερο από προφορικές εξηγήσεις, διαλέξεις, συζητήσεις και ηχογραφήσεις. Οι ακουστικές πληροφορίες ανταποκρίνονται στην προτίμησή τους να μαθαίνουν ακούγοντας (Fleming, 2001). Οι κιναισθητικοί τύποι επωφελούνται από πρακτικές δραστηριότητες, εφαρμογές, προσομοιώσεις και μελέτες περίπτωσης. Οι κιναισθητικές πληροφορίες ταιριάζουν με τη μάθηση μέσω εμπειρίας και πράξης (Kolb, 1984). Γι' αυτό είναι σημαντικό να παρέχονται οι πληροφορίες με τρόπους που ταιριάζουν με το μαθησιακό στυλ των μαθητών για καλύτερη κατανόηση και αφομοίωση.

Παραδείγματα τεχνικών διδασκαλίας που ενσωματώνουν διαφορετικά μαθησιακά στυλ

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές διδασκαλίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους εκπαιδευτικούς προκειμένου να ενσωματώσουν αποτελεσματικά τα διαφορετικά μαθησιακά στυλ των μαθητών στη διδασκαλία τους. Για παράδειγμα, για τους μαθητές που έχουν οπτικό μαθησιακό στυλ και μαθαίνουν καλύτερα βλέποντας, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εντάξουν στο μάθημά τους τεχνικές όπως η χρήση εικόνων, γραφικών, διαγραμμάτων και χαρτών εννοιών που απεικονίζουν οπτικά τις πληροφορίες, η προβολή βίντεο και powerpoint που παρουσιάζουν το περιεχόμενο οπτικά, καθώς και η χρήση οπτικών αναπαραστάσεων των εννοιών όπως διαγράμματα ροής ή χάρτες που δείχνουν τις σχέσεις μεταξύ εννοιών. Από την άλλη, για τους μαθητές με ακουστικό στυλ που μαθαίνουν καλύτερα ακούγοντας, χρήσιμες τεχνικές είναι οι προφορικές διαλέξεις και εξηγήσεις από τον εκπαιδευτικό, οι συζητήσεις και διάλογοι στην τάξη που ενθαρρύνουν την προφορική επεξεργασία των πληροφοριών αλλά και ηχογραφημένες αφηγήσεις ή οδηγίες που παρέχουν προφορικά το υλικό. Τέλος, για τους κιναισθητικούς τύπους που μαθαίνουν μέσω της πρακτικής, χρήσιμες τεχνικές είναι τα εργαστήρια και οι πρακτικές ασκήσεις που τους επιτρέπουν να εφαρμόσουν στην πράξη τις γνώσεις, οι προσομοιώσεις και τα παιχνίδια ρόλων που τους εμπλέκουν ενεργά, αλλά και δραστηριότητες κατασκευής μοντέλων ή έργων τέχνης που συνδυάζουν τη θεωρία με την πράξη. Εναλλάσσοντας αυτές τις τεχνικές στη διδασκαλία, όλοι οι μαθητές μπορούν να μαθαίνουν αποτελεσματικά ανεξάρτητα από το προτιμώμενο μαθησιακό τους στυλ.

Νέα μελέτη αμφισβητεί τη θεωρία των «Στυλ Μάθησης» στην εκπαίδευση

Η πρόσφατη έρευνα της κ. Παπαδάτου-Παστού και των συνεργατών της (2023) παρέχει εξαιρετικά σημαντικά ευρήματα σχετικά με τη διαδεδομένη θεωρία των μαθησιακών στυλ στο χώρο της εκπαίδευσης. Η συγκεκριμένη έρευνα εξέτασε συστηματικά κατά πόσο η αντιστοίχιση του τρόπου διδασκαλίας με το υποτιθέμενο μαθησιακό στυλ του μαθητή οδηγεί πράγματι σε βελτιωμένη μάθηση οπτικού υλικού, όπως οι νοηματικές λέξεις. Για το σκοπό αυτό, η ερευνήτρια και η ομάδα της χρησιμοποίησαν τρεις διαφορετικές μεθόδους προσδιορισμού των μαθησιακών στυλ των συμμετεχόντων στη μελέτη, συγκεκριμένα δύο ερωτηματολόγια (BLSI και LCI) καθώς και την άμεση αυτοαναφορά των συμμετεχόντων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ξεκάθαρα πως δεν υπήρχε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά στην επίδοση των συμμετεχόντων που χαρακτηρίστηκαν ως "οπτικοί", "ακουστικοί" και "κιναισθητικοί" τύποι στην εκμάθηση του οπτικού υλικού των νοηματικών λέξεων. Αυτό το εύρημα υποδεικνύει πως η τυφλή προσαρμογή του τρόπου διδασκαλίας στο υποτιθέμενο μαθησιακό στυλ του μαθητή δεν οδηγεί απαραίτητα σε βελτιωμένες μαθησιακές επιδόσεις, τουλάχιστον όσον αφορά την εκμάθηση οπτικού υλικού από άτομα που χαρακτηρίζονται ως οπτικοί τύποι μάθησης. Επιπρόσθετα, η μελέτη εντόπισε σημαντικές ασυνέπειες μεταξύ των τριών μεθόδων προσδιορισμού των μαθησιακών στυλ ως προς την κατηγοριοποίηση των συμμετεχόντων. Αυτό το εύρημα υπογραμμίζει τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν στη μέτρηση και τον επιστημονικό ορισμό της έννοιας των μαθησιακών στυλ. Συνολικά, τα ευρήματα της παρούσας έρευνας συμβάλλουν ουσιαστικά στην ήδη υπάρχουσα κριτική για τη θεωρία των μαθησιακών στυλ και επισημαίνουν ξεκάθαρα την ανάγκη εγκατάλειψης αυτής της προσέγγισης και εστίασης σε τεκμηριωμένες, ερευνητικά υποστηριζόμενες διδακτικές πρακτικές. Η συγκεκριμένη έρευνα αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική συμβολή στο πεδίο και ανοίγει το δρόμο για περαιτέρω διερεύνηση και εμβάθυνση στο θέμα από μελλοντικούς ερευνητές.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, η γνώση και κατανόηση των μαθησιακών στυλ των μαθητών είναι εξαιρετικά σημαντική στο χώρο της εκπαίδευσης. Τα μαθησιακά στυλ αναφέρονται στον τρόπο που ο κάθε μαθητής μαθαίνει καλύτερα και επεξεργάζεται αποτελεσματικότερα τις πληροφορίες. Τα κύρια μαθησιακά στυλ είναι το οπτικό, το ακουστικό και το κιναισθητικό. Όταν οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν τα μαθησιακά στυλ των μαθητών τους, μπορούν να προσαρμόσουν ανάλογα τη διδασκαλία τους ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες όλων. Πολλές έρευνες έχουν δείξει πως η προσαρμογή του μαθησιακού υλικού και των διδακτικών τεχνικών στα μαθησιακά στυλ βελτιώνει σημαντικά τη μάθηση και την απόδοση των μαθητών. Για παράδειγμα, οι οπτικοί τύποι ωφελούνται από τη χρήση εικόνων και διαγραμμάτων, οι ακουστικοί από συζητήσεις και εξηγήσεις και οι κιναισθητικοί από πρακτικές δραστηριότητες. Ωστόσο, η πρόσφατη έρευνα της κας Παπαδάτου-Παστού φέρνει σημαντικές αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητα της προσαρμογής της διδασκαλίας στα μαθησιακά στυλ. Συγκεκριμένα, δεν βρέθηκε ξεκάθαρη διαφορά στην εκμάθηση οπτικού υλικού από άτομα που χαρακτηρίστηκαν ως οπτικοί, ακουστικοί και κιναισθητικοί τύποι. Επιπλέον, παρατηρήθηκαν ασυνέπειες στον προσδιορισμό των μαθησιακών στυλ των συμμετεχόντων. Συνεπώς, αν και αρχικά φαινόταν χρήσιμη η προσαρμογή του τρόπου διδασκαλίας στα μαθησιακά στυλ, τα νεότερα ερευνητικά δεδομένα δημιουργούν αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητά της. Χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση του θέματος για να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα.

Προς το παρόν, καλό είναι οι εκπαιδευτικοί να εστιάζουν σε τεκμηριωμένες, ερευνητικά υποστηριζόμενες πρακτικές διδασκαλίας, αντί να βασίζονται αποκλειστικά στη θεωρία των μαθησιακών στυλ. Για παράδειγμα, μεθοδολογίες όπως η διαφοροποιημένη διδασκαλία, η οποία λαμβάνει υπόψη την ετερογένεια των μαθητών στην τάξη, έχουν αποδειχθεί πιο αποτελεσματικές βάσει ερευνών (Tomlinson et al., 2003). Επίσης, η ενεργητική μάθηση μέσω ομαδοσυνεργατικών δραστηριοτήτων φαίνεται να ενισχύει την κατανόηση και το ενδιαφέρον των μαθητών σε μεγαλύτερο βαθμό από την παθητική, μονότονη διδασκαλία (Prince, 2004). Συμπερασματικά, αν και η έννοια των μαθησιακών στυλ φαίνεται θεωρητικά ενδιαφέρουσα, στην πράξη χρειάζεται προσοχή και περαιτέρω έρευνα προκειμένου να κατανοήσουμε πώς μπορεί όντως να εφαρμοστεί αποτελεσματικά στην εκπαιδευτική διαδικασία.

#νευροεπιστήμη #εκπαίδευση #εγκέφαλος

Βιβλιογραφικές Πηγές

Dunn, R., & Dunn, K. (1978). Teaching students through their individual learning styles: A practical approach. Reston, VA: Reston Publishing Company.
Kolb, D. A. (1984). Experiential learning: Experience as the source of learning and development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Fleming, N. D. (2001). Teaching and learning styles: VARK strategies. Christchurch, New Zealand: N.D. Fleming.
Pashler, H., McDaniel, M., Rohrer, D., & Bjork, R. (2008). Learning styles: Concepts and evidence. Psychological Science in the Public Interest, 9(3), 105-119.
Sternberg, R. J., Grigorenko, E. L., Ferrari, M., & Clinkenbeard, P. (1999). A triarchic analysis of an aptitude-treatment interaction. European Journal of Psychological Assessment, 15(1), 3-13.
Franzoni, A. L., & Assar, S. (2009). Student learning styles adaptation method based on teaching strategies and electronic media. Educational Technology & Society, 12(4), 15–29.
Jung, C.G. (1927). The Theory of Psychological Type. Collected Works, Vol. 6. Princeton University Press.
Gardner, H. (2006). Multiple intelligences: New horizons. New York, NY: Basic Books.
Sternberg, R. J. (1988). Mental self-government: A theory of intellectual styles and their development. Human Development, 31(4), 197-224.
Touloumakos, A. K., Vlachou, E., & Papadatou‐Pastou, M. (2023). “Visual Type? Not My Type”: A Systematic Study on the Learning Styles Neuromyth Employing Frequentist and Bayesian Statistics. Mind, Brain, and Education.
Tomlinson, C. A., Brighton, C., Hertberg, H., Callahan, C. M., Moon, T. R., Brimijoin, K., ... & Reynolds, T. (2003). Differentiating instruction in response to student readiness, interest, and learning profile in academically diverse classrooms: A review of literature. Journal for the Education of the Gifted, 27(2-3), 119-145.
Prince, M. (2004). Does active learning work? A review of the research. Journal of Engineering Education, 93(3), 223-231.