«Η νοητική εξάσκηση δεν βελτιώνει την απόδοση;»
Όταν μιλάμε για "νοητική εξάσκηση", αναφερόμαστε σε δραστηριότητες που ενισχύουν τις γνωστικές και πνευματικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Πρόκειται για δραστηριότητες που προκαλούν το μυαλό μας και μας βοηθούν να σκεφτόμαστε καλύτερα, να επιλύουμε προβλήματα, να είμαστε πιο δημιουργικοί και γενικά να βελτιώνουμε τις νοητικές μας ικανότητες. Μερικά παραδείγματα νοητικής εξάσκησης είναι η επίλυση γρίφων και προβλημάτων λογικής, το διάβασμα και η μελέτη, η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας ή ενός μουσικού οργάνου, η ζωγραφική και άλλες μορφές τέχνης, ο προγραμματισμός ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα στρατηγικά παιχνίδια όπως το σκάκι, αλλά και απλές καθημερινές δραστηριότητες όπως η μαγειρική και η κηπουρική. Όλα αυτά τα παραδείγματα απαιτούν συγκέντρωση, εφευρετικότητα και νοητική προσπάθεια και συμβάλλουν στη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών. Ειδικά στα παιδιά, η νοητική εξάσκηση είναι πολύ σημαντική καθώς βοηθάει στην ανάπτυξη κρίσιμων δεξιοτήτων όπως η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, η δημιουργική και κριτική σκέψη, η ικανότητα συγκέντρωσης και η μακρόχρονη μνήμη. Γι' αυτό είναι σημαντικό να ενθαρρύνονται τα παιδιά να ασχολούνται με δραστηριότητες που θα τους βοηθήσουν να "εξασκήσουν" το μυαλό τους. Βέβαια, όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται με μέτρο, χωρίς υπερβολές, και σε συνδυασμό με τη σωματική άσκηση και το παιχνίδι που είναι εξίσου σημαντικά για την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών.
Μελέτες που δείχνουν βελτίωση σε συγκεκριμένες δεξιότητες μετά από εξάσκηση
Υπάρχουν αρκετές επιστημονικές μελέτες που δείχνουν ότι η νοητική εξάσκηση μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών. Για παράδειγμα, μία μελέτη των Jaeggi και συνεργατών το 2008 [1] έδειξε ότι η εξάσκηση σε ένα παιχνίδι ενίσχυσης της εργαζόμενης μνήμης (λειτουργική μνήμη) για 19 ημέρες οδήγησε σε βελτίωση της επίδοσης των συμμετεχόντων σε δοκιμασίες εργαζόμενης μνήμης. Αυτό δείχνει ότι η εξάσκηση μπορεί να ενισχύσει συγκεκριμένες γνωστικές ικανότητες που σχετίζονται με το είδος της εξάσκησης. Σε μία άλλη μελέτη του Owen και συνεργατών το 2010 [2], βρέθηκε ότι ενήλικες που εξασκήθηκαν σε ένα βιντεοπαιχνίδι δράσης για 23,5 ώρες σε διάστημα 14 εβδομάδων παρουσίασαν βελτίωση στην επίδοσή τους στο συγκεκριμένο παιχνίδι, αλλά όχι γενίκευση της βελτίωσης σε άλλες γνωστικές ικανότητες όπως προσοχή, μνήμη και ταχύτητα επεξεργασίας. Αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι, αν και η νοητική εξάσκηση μπορεί να βελτιώσει την επίδοση στη συγκεκριμένη δεξιότητα που εξασκείται, δεν είναι βέβαιο ότι θα υπάρξει γενίκευση και βελτίωση άλλων γνωστικών λειτουργιών. Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να κατανοηθεί πλήρως η σχέση ανάμεσα στη νοητική εξάσκηση και τη γνωστική βελτίωση.
Υπάρχουν και κάποιες ακόμη που δείχνουν βελτίωση συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών μετά από νοητική εξάσκηση:
- Μία μελέτη των Karbach και Verhaeghen το 2014 [3] έδειξε ότι η εξάσκηση ενηλίκων ηλικίας 60-80 ετών σε διαφορετικές εργασίες που αλλάζουν συχνά για 5 εβδομάδες οδήγησε σε βελτίωση της ευελιξίας της προσοχής τους.
- Μία έρευνα των Richmond και συνεργατών το 2011 [4] έδειξε ότι η εκμάθηση χορού από ηλικιωμένους σε διάστημα 6 μηνών οδήγησε σε βελτίωση της μνήμης εργασίας και της γνωστικής ευελιξίας τους.
- Μία μελέτη των Borella και συνεργατών το 2010 [5] έδειξε ότι η εκπαίδευση ηλικιωμένων στη χρήση υπολογιστή για 3 μήνες οδήγησε σε βελτίωση της ταχύτητας επεξεργασίας, της μνήμης εργασίας και των εκτελεστικών λειτουργιών τους.
Αυτά τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη δυνατότητα βελτίωσης συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών μέσα από κατάλληλα σχεδιασμένη νοητική εξάσκηση σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες.
Αλλά η βελτίωση δεν γενικεύεται πάντα σε άλλους τομείς
Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι, παρόλο που η νοητική εξάσκηση μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της απόδοσης στη συγκεκριμένη δεξιότητα που εξασκείται, συχνά αυτή η βελτίωση δεν γενικεύεται και σε άλλους τομείς ή γνωστικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, στη μελέτη των Owen και συνεργατών το 2010 [6], οι ενήλικες που εξασκήθηκαν σε ένα βιντεοπαιχνίδι δράσης για αρκετές εβδομάδες βελτίωσαν σημαντικά την απόδοσή τους σε αυτό το παιχνίδι. Ωστόσο, αυτή η βελτίωση δεν μεταφέρθηκε και σε άλλους τομείς, όπως η προσοχή, η μνήμη και η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών. Παρόμοια ευρήματα έχουν δείξει και άλλες έρευνες, όπως αυτή των Ball και συνεργατών το 2002 [7]. Συμμετέχοντες ηλικίας 65-94 ετών που εκπαιδεύτηκαν στη χρήση ενός λογισμικού εκμάθησης για διάστημα αρκετών εβδομάδων έδειξαν βελτίωση στις δεξιότητες που εξασκούνταν με το λογισμικό, αλλά όχι γενίκευση της βελτίωσης σε άλλες γνωστικές λειτουργίες. Επομένως, από τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα φαίνεται πως η νοητική εξάσκηση συνήθως έχει ειδική και όχι γενικευμένη επίδραση στη γνωστική λειτουργία.
Πιθανοί περιορισμοί και προεκτάσεις:
Η ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης ίσως παίζουν ρόλο
Η ηλικία και το στάδιο γνωστικής ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται ένα άτομο φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο κατά πόσο η νοητική εξάσκηση μπορεί να επιφέρει γνωστικά οφέλη. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά και οι έφηβοι που βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης των γνωστικών τους λειτουργιών φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη ευελιξία του εγκεφάλου και τη δυνατότητα να αποκομίσουν μεγαλύτερα οφέλη από τη νοητική εξάσκηση σε σχέση με τους ενήλικες [8]. Αντίθετα, σε μεγαλύτερες ηλικίες όπου έχει ήδη συντελεστεί αρκετή γνωστική ωρίμανση, τα περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης είναι πιο περιορισμένα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η νοητική εξάσκηση δεν μπορεί να ωφελήσει τους ενήλικες. Με τον κατάλληλο σχεδιασμό προγραμμάτων εξάσκησης προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τις δυνατότητες της κάθε ηλικιακής ομάδας, μπορούν να επιτευχθούν σημαντικά μαθησιακά αποτελέσματα σε όλες τις ηλικίες [9].
Η εξάσκηση πρέπει να είναι στοχευμένη και συστηματική για να είναι αποτελεσματική
Για να είναι αποτελεσματική η νοητική εξάσκηση, είναι σημαντικό να είναι στοχευμένη και συστηματική. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει αρχικά να τίθενται συγκεκριμένοι και σαφείς στόχοι βελτίωσης ορισμένων πτυχών της γνωστικής λειτουργίας, όπως για παράδειγμα η βελτίωση της μνήμης εργασίας, της ταχύτητας επεξεργασίας, της ικανότητας συγκέντρωσης ή των εκτελεστικών λειτουργιών. Η νοητική εξάσκηση πρέπει δηλαδή να επικεντρώνεται στην ενίσχυση συγκεκριμένων γνωστικών δεξιοτήτων και να μην είναι γενικής φύσης. Επιπλέον, για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει να εφαρμόζεται με συστηματικό τρόπο για ικανό χρονικό διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνεται σε τακτική βάση, αρκετές φορές την εβδομάδα, για πολλούς μήνες ή και χρόνια. Μόνο έτσι θα δοθεί ο απαραίτητος χρόνος στον εγκέφαλο να αναπτύξει νέες νευρωνικές συνάψεις και να βελτιώσει τη λειτουργία του στους στοχευμένους τομείς. Αν γίνεται αποσπασματικά και με μεγάλα κενά, τα αποτελέσματα θα είναι περιορισμένα. Επομένως, με σωστό σχεδιασμό που θα εστιάζει σε συγκεκριμένους γνωστικούς τομείς και με συνεπή και μακρόχρονη εφαρμογή, η νοητική εξάσκηση μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική στη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών.
Πώς μπορούν να εφαρμοστούν αυτές οι αρχές στην εκπαίδευση
Οι βασικές αρχές της στοχευμένης και συστηματικής νοητικής εξάσκησης που προκύπτουν από την επιστημονική έρευνα μπορούν να εφαρμοστούν και στο πλαίσιο της εκπαίδευσης με στόχο τη βελτίωση των γνωστικών ικανοτήτων των μαθητών. Αρχικά, τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών θα μπορούσαν να σχεδιαστούν με τρόπο που να ενισχύουν συγκεκριμένες πτυχές της γνωστικής λειτουργίας που σχετίζονται άμεσα με τη μαθησιακή διαδικασία. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να ενταχθούν στη διδασκαλία ασκήσεις και δραστηριότητες που ενισχύουν ειδικά τη μνήμη εργασίας, την ικανότητα αφηρημένης σκέψης, την επίλυση προβλημάτων ή την προφορική ευφράδεια. Επιπλέον, αυτού του είδους οι ασκήσεις θα πρέπει να εντάσσονται στην εκπαιδευτική ρουτίνα σε τακτική βάση και για ικανό χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, η εξάσκηση της μνήμης εργασίας θα μπορούσε να γίνεται για 15 λεπτά καθημερινά σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Μόνο έτσι θα επιτευχθούν μακροχρόνια μαθησιακά οφέλη. Εφαρμόζοντας λοιπόν τις αρχές αυτές με σύνεση στην εκπαίδευση, η νοητική εξάσκηση θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ένα ισχυρό εργαλείο βελτίωσης της μαθησιακής ικανότητας των μαθητών.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας, η νοητική εξάσκηση φαίνεται από τις μέχρι τώρα επιστημονικές μελέτες και έρευνες ότι πραγματικά έχει τη δυνατότητα να προσφέρει σημαντικά οφέλη στη γνωστική λειτουργία του ανθρώπου, καθώς και στη διαδικασία της μάθησης. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εφαρμόζεται η νοητική εξάσκηση, προκειμένου να επιτύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας, φαίνεται πως, για να είναι αποτελεσματική η νοητική εξάσκηση, θα πρέπει να εστιάζει στην ενίσχυση συγκεκριμένων γνωστικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων του ατόμου και όχι να έχει γενικό χαρακτήρα. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να εφαρμόζεται με συνέπεια για ένα ικανοποιητικό χρονικό διάστημα, ώστε να καταφέρει να επιφέρει μακροπρόθεσμες βελτιώσεις στις γνωστικές λειτουργίες. Ακόμη, κατά το σχεδιασμό προγραμμάτων νοητικής εξάσκησης θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ηλικιακές και ατομικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων. Εάν εφαρμοστεί με τον κατάλληλο τρόπο και ενσωματωθεί ορθά στην εκπαιδευτική διαδικασία, η νοητική εξάσκηση θα μπορούσε να ωφελήσει τόσο μαθητές όσο και ενήλικες σε γνωστικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, απαιτείται ακόμα περισσότερη έρευνα προκειμένου να προσδιοριστεί ο βέλτιστος τρόπος εφαρμογής προγραμμάτων νοητικής εξάσκησης σε διαφορετικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα και πλαίσια.
#νευροεπιστήμη #εκπαίδευση #εγκέφαλος
Βιβλιογραφικές Πηγές
- Jaeggi, S. M., Buschkuehl, M., Jonides, J., & Perrig, W. J. (2008). Improving fluid intelligence with training on working memory. Proceedings of the National Academy of Sciences, 105(19), 6829-6833.
- Owen, A. M., Hampshire, A., Grahn, J. A., Stenton, R., Dajani, S., Burns, A. S., ... & Ballard, C. G. (2010). Putting brain training to the test. Nature, 465(7299), 775-778.
- Karbach, J., & Verhaeghen, P. (2014). Making working memory work: a meta-analysis of executive-control and working memory training in older adults. Psychological science, 25(11), 2027-2037.
- Kattenstroth, J. C., Kalisch, T., Holt, S., Tegenthoff, M., & Dinse, H. R. (2013). Six months of dance intervention enhances postural, sensorimotor, and cognitive performance in elderly without affecting cardio-respiratory functions. Frontiers in aging neuroscience, 5, 5.
- Borella, E., Carretti, B., Riboldi, F., & De Beni, R. (2010). Working memory training in older adults: Evidence of transfer and maintenance effects. Psychology and Aging, 25[4], 767.
- Owen, A. M., Hampshire, A., Grahn, J. A., Stenton, R., Dajani, S., Burns, A. S., ... & Ballard, C. G. (2010). Putting brain training to the test. Nature, 465(7299), 775-778.
- Ball, K., Berch, D. B., Helmers, K. F., Jobe, J. B., Leveck, M. D., Marsiske, M., ... & Advanced Cognitive Training for Independent and Vital Elderly Study Group. (2002). Effects of cognitive training interventions with older adults: a randomized controlled trial. JAMA, 288(18), 2271-2281.
- Wass, S. V., Scerif, G., & Johnson, M. H. (2012). Training attentional control and working memory – Is younger, better?. Developmental Review, 32[4], 360-387.
- Reijnders, J., van Heugten, C., & van Boxtel, M. (2013). Cognitive interventions in healthy older adults and people with mild cognitive impairment: A systematic review. Ageing Research Reviews, 12[1], 263-275.
Μοιραστείτε το άρθρο
Τελευταίες Αναρτήσεις
