Ο Βιλάιανουρ Ραμαχαντράν (Νευρολόγος - Διευθυντής του Κέντρου Εγκεφάλου και Νόηση και Διακεκριμένος Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας και Νευροεπιστημών του προγράμματος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια) μας λέει τι μπορεί να αποκαλύψουν οι εγκεφαλικές βλάβες σχετικά με τη σύνδεση ανάμεσα στον εγκεφαλικό ιστό και τη νόηση, χρησιμοποιώντας τρεις εκπληκτικές ψευδαισθήσεις ως παραδείγματα.
Λοιπόν, όπως επισήμανε ο Κρις, μελετάω τον ανθρώπινο εγκέφαλο -- τις λειτουργίες και την δομή του ανθρώπινου εγκεφάλου. Και θέλω απλώς να σκεφτείτε για ένα λεπτό τι συνεπάγεται αυτό. Υπάρχει αυτή η μάζα από ζελέ -- ενάμιση κιλό ζελέ που μπορείς να κρατήσεις στην παλάμη του χεριού σου και μπορεί να στοχάζεται την απεραντότητα του διαστρικού χώρου. Μπορεί να στοχάζεται την σημασία του απείρου και μπορεί να στοχάζεται τον εαυτό της που στοχάζεται την σημασία του απείρου. Και αυτή η παράξενη αναδρομική ικανότητα που αποκαλούμε αυτοσυνείδηση, η οποία νομίζω είναι το Ιερό Δισκοπότηρο της νευροεπιστήμης, της νευρολογίας και κάποτε θα καταλάβουμε πως συμβαίνει.
Λοιπόν, πως μελετάς αυτό το μυστήριο όργανο; Εννοώ ότι έχεις 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, μικρές τούφες πρωτοπλάσματος που αλληλεπιδρούν η μία με την άλλη και από αυτή την δραστηριότητα αναδύεται όλο το φάσμα τον ικανοτήτων που αποκαλούμε ανθρώπινη φύση και ανθρώπινη συνείδηση. Πως συμβαίνει αυτό; Λοιπόν, υπάρχουν πολλοί τρόποι προσέγγισης των λειτουργιών του ανθρώπινου εγκεφάλου. Μια προσέγγιση, αυτή που κυρίως χρησιμοποιούμε, είναι να παρατηρούμε ασθενείς με μόνιμες βλάβες σε μια μικρή περιοχή του εγκεφάλου, όπου υπάρχει μια γενετική αλλαγή σε μια μικρή περιοχή του εγκεφάλου. Αυτό που συμβαίνει δεν είναι μια καθολική μείωση όλων των νοητικών ικανοτήτων, ένα είδος άμβλυνσης των νοητικών ικανοτήτων. Αυτό που έχουμε είναι μια άκρως επιλεκτική απώλεια μιας λειτουργίας με τις άλλες λειτουργίες να διατηρούνται άθικτες και αυτό σου δίνει αυτοπεποίθηση να ισχυριστείς ότι αυτό το μέρος του εγκεφάλου με κάποιο τρόπο εμπλέκεται σε αυτή την λειτουργία. Έτσι μπορείς να χαρτογραφήσεις την λειτουργία πάνω στην δομή και μετά να βρεις τι κάνει η διάταξη των κυκλωμάτων για να δημιουργήσει αυτή την ιδιαίτερη λειτουργία. Αυτό, λοιπόν, προσπαθούμε να κάνουμε.
Επιτρέψτε μου να σας δώσω μερικά εντυπωσιακά παραδείγματα. Στην πραγματικότητα, σας δίνω τρία παραδείγματα, έξι λεπτών το καθένα, κατά τη διάρκεια αυτής της ομιλίας. Το πρώτο παράδειγμα είναι ένα εκπληκτικό σύνδρομο που ονομάζεται σύνδρομο Κάπγκρας. Αν κοιτάξετε την πρώτη διαφάνεια εκεί, αυτοί είναι οι κροταφικοί λοβοί, οι μετωπιαίοι λοβοί, οι βρεγματικοί λοβοί, Εντάξει -- οι λοβοί που απαρτίζουν τον εγκέφαλο. Και αν κοιτάξετε, καταχωνιασμένη μέσα στην εσωτερική επιφάνεια των κροταφικών λοβών -- μπορείτε να την δείτε εκεί -- είναι μια μικρή δομή που ονομάζεται ατρακτοειδής έλικα. Και ονομάζεται η περιοχή προσώπων στον εγκέφαλο γιατί όταν έχει υποστεί βλάβη, δεν μπορείς πλέον να αναγνωρίζεις τα πρόσωπα των ανθρώπων. Μπορείς ακόμα να τους αναγνωρίσεις από την φωνή τους και να πεις, ναι αυτός είναι ο Τζο, αλλά δεν μπορείς να κοιτάξεις το πρόσωπο τους και να γνωρίζεις ποιος είναι, σωστά; Δεν μπορείς ούτε να αναγνωρίσεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη. Εννοώ ότι γνωρίζεις ότι είσαι εσύ γιατί κλείνεις το μάτι και κλείνει το μάτι και γνωρίζεις ότι είναι καθρέφτης, αλλά στην πραγματικότητα δεν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου ως τον εαυτό σου.
Εντάξει. Τώρα αυτό το σύνδρομο είναι ευρέως γνωστό ότι προκαλείται από βλάβη στην ατρακτοειδή έλικα. Αλλά υπάρχει ένα άλλο σπάνιο σύνδρομο, τόσο σπάνιο που στην πραγματικότητα ελάχιστοι γιατροί το έχουν ακούσει γι’ αυτό, ούτε ακόμα νευρολόγοι. Ονομάζεται ψευδαίσθηση Κάπγκρας, στην οποία ένας ασθενής, κατά τα άλλα εντελώς φυσιολογικός, που είχε εγκεφαλικό τραύμα, συνέρχεται από κώμα, κατά τα άλλα απόλυτα φυσιολογικός, κοιτάζει την μητέρα του και λέει «Αυτή η γυναίκα μοιάζει ακριβώς με την μητέρα μου αλλά είναι ένας απατεώνας, είναι μια άλλη γυναίκα που προσποιείται την μητέρα μου.» Τώρα γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί κάποιος -- ο οποίος είναι εντελώς διαυγής και ευφυής από όλες τις άλλες απόψεις, αλλά όταν βλέπει την μητέρα του, η ψευδαίσθηση μπαίνει στην μέση και λέει δεν είναι η μητέρα.
Τώρα, η πιο συνηθισμένη ερμηνεία, την οποία βρίσκετε σε όλα τα βιβλία ψυχιατρικής, είναι η Φροϋδική άποψη, η οποία λέει ότι αυτός ο τύπος -- και το ίδιο επιχείρημα ισχύει και για τις γυναίκες, αλλά θα μιλήσω απλά για άντρες -- όταν ήσουν μωρό, βρέφος, είχες μια έντονη σεξουαλική έλξη προς την μητέρα σου. Αυτό είναι το αποκαλούμενο Οιδιπόδειο σύνδρομο του Φρόυντ. Δεν λέω ότι το πιστεύω αλλά αυτή είναι η τυπική Φροϋδική άποψη. Και μετά καθώς μεγαλώνεις, ο φλοιός αναπτύσσεται και αναστέλλει αυτές τις λανθάνουσες σεξουαλικές παρορμήσεις προς την μητέρα σου. Δόξα τω Θεώ, διαφορετικά όλοι θα διεγειρόσασταν σεξουαλικά όταν βλέπατε την μητέρα σας. Και τότε αυτό που συμβαίνει είναι ότι έρχεται ένα χτύπημα στο κεφάλι σου, καταστρέφει το φλοιό και επιτρέπει σε αυτές τις λανθάνουσες σεξουαλικές παρορμήσεις να αναδυθούν, ξεπηδώντας στην επιφάνεια, και ξαφνικά και ανεξήγητα βρίσκεις τον εαυτό σου να διεγείρεται σεξουαλικά από την μητέρα σου. Και λες: «Ω θεέ μου, αν αυτή είναι η μαμά μου, πως γίνεται να διεγείρομαι σεξουαλικά; Είναι μια άλλη γυναίκα. Είναι μία απατεώνισσα.» Αυτή είναι η μόνη ερμηνεία που έχει νόημα για τον κατεστραμμένο σου εγκέφαλο.
Από αυτό το επιχείρημα δεν το έβρισκα ποτέ λογικό. Είναι πολύ μεγαλοφυές, όπως είναι όλα τα Φροϋδικά επιχειρήματα -- -- αλλά δεν βγάζει νόημα γιατί έχω δει την ίδια ψευδαίσθηση, ασθενή να έχει την ίδια ψευδαίσθηση για το κατοικίδιο κανίς του. Θα πει: «Γιατρέ, αυτή δεν είναι η Φίφη, μοιάζει ακριβώς με την Φίφη, αλλά είναι κάποιο άλλο σκυλί.» Σωστά; Τώρα προσπαθήστε να χρησιμοποιήσετε την Φροϋδική εξήγηση εδώ. Θα αρχίσετε να μιλάτε για λανθάνουσα κτηνοβασία σε όλους τους ανθρώπους, ή κάποιο τέτοιο πράγμα, το οποίο είναι φυσικά εξωφρενικό.
Τώρα, τι πραγματικά συμβαίνει; Για να εξηγήσουμε αυτή την περίεργη διαταραχή, κοιτάμε την δομή και την λειτουργία των φυσιολογικών οπτικών οδών στον εγκέφαλο. Κανονικά, οπτικά σήματα έρχονται, στους βολβούς του ματιού και πηγαίνουν στις οπτικές περιοχές του εγκεφάλου. Στην πραγματικότητα υπάρχουν 30 περιοχές στο πίσω μέρος του εγκεφάλου σας που ασχολούνται μόνο με την όραση και αφού επεξεργαστούν όλα αυτά, το μήνυμα πηγαίνει σε μία μικρή δομή που ονομάζεται ατρακτοειδής έλικα όπου αντιλαμβάνεστε πρόσωπα. Υπάρχουν νευρώνες εκεί που είναι ευαίσθητοι στα πρόσωπα. Μπορείτε τα την ονομάσετε περιοχή προσώπων του εγκεφάλου, σωστά; Μίλησα γι’ αυτό νωρίτερα. Τώρα, όταν αυτή η περιοχή έχει καταστραφεί χάνετε την ικανότητα να βλέπετε πρόσωπα, σωστά;
Αλλά από αυτή την περιοχή το μήνυμα καταλήγει σε μία δομή που ονομάζεται αμυγδαλή στο μεταιχμιακό σύστημα, το συναισθηματικό πυρήνα του εγκεφάλου και αυτή η δομή, που ονομάζεται αμυγδαλή, μετράει την συναισθηματική σημασία αυτού που κοιτάτε. Είναι θήραμα; Είναι θηρευτής; Είναι ταίρι; Ή είναι κάτι εντελώς ασήμαντο, όπως ένα κομμάτι λινάρι ή ένα κομμάτι κιμωλία ή ένα -- δεν θέλω να δείξω αυτό αλλά -- ή ένα παπούτσι, ή κάτι τέτοιο; Εντάξει; Το οποίο μπορείς να αγνοήσεις εντελώς. Έτσι, αν η αμυγδαλή διεγερθεί, και αυτό είναι κάτι σημαντικό, το μήνυμα καταλήγει στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Η καρδιά σου αρχίζει να χτυπάει γρηγορότερα, αρχίζεις να ιδρώνεις για να αποβάλεις την θερμότητα που πρόκειται να εκλυθεί από την μυϊκή άσκηση. Και αυτό είναι ευτυχές γιατί μπορείς να βάλεις δύο ηλεκτρόδια επάνω στην παλάμη σου και να μετρήσεις την αλλαγή στην αντίσταση του δέρματος που προκαλείται από την εφίδρωση. Έτσι μπορώ να προσδιορίσω, όταν κοιτάς κάτι, αν είσαι ταραγμένος ή αν είσαι σε διέγερση ή όχι, εντάξει; Και θα έρθω σε αυτό σε λίγο.
Έτσι η ιδέα μου ήταν, όταν αυτός ο τύπος κοιτάζει ένα αντικείμενο, όταν κοιτάζει -- οποιοδήποτε αντικείμενο σε αυτή την περίπτωση, πηγαίνει στις οπτικές περιοχές και επεξεργάζεται στην ατρακτοειδή έλικα και το αναγνωρίζεις ως μπιζελιά ή τραπέζι ή την μητέρα σου, εντάξει; Και μετά το μήνυμα καταλήγει στην αμυγδαλή και κατεβαίνει στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Αλλά ίσως σε αυτό τον τύπο, το καλώδιο που πάει από την αμυγδαλή στο μεταιχμιακό σύστημα -- τον συναισθηματικό πυρήνα του εγκεφάλου - - έχει κοπεί από το ατύχημα. Έτσι, επειδή η ατρακτοειδής είναι ανέπαφη, ο τύπος μπορεί ακόμα να αναγνωρίζει την μητέρα του και λέει «Ω ναι, μοιάζει με την μητέρα μου.» Αλλά επειδή το καλώδιο προς τα συναισθηματικά κέντρα έχει κοπεί, λέει «Αλλά πως γίνεται, αν είναι η μητέρα μου, να μην αισθάνομαι ζεστασιά;» Ή τον τρόμο όπως μπορεί να είναι η περίπτωση; Σωστά; Και επομένως λέει «Πως αιτιολογώ αυτή την ανεξήγητη έλλειψη συναισθημάτων; Αυτή δεν μπορεί να είναι η μητέρα μου. Είναι μια άγνωστη γυναίκα που προσποιείται ότι είναι η μητέρα μου.»
Πως το εξετάζεις αυτό; Λοιπόν, αυτό που κάνεις, αν πάρουμε οποιονδήποτε από σας εδώ, και σας βάλουμε μπροστά από μια οθόνη και μετρήσουμε την ηλεκτρική αντίδραση του δέρματος, και δείξουμε εικόνες στην οθόνη, μπορούμε να μετρήσουμε πως ιδρώνετε όταν βλέπετε ένα αντικείμενο, όπως ένα τραπέζι ή μια ομπρέλα -- φυσικά δεν ιδρώνετε. Αν σας δείξω μια εικόνα ενός λιονταριού ή μιας τίγρης, η ένα φωτομοντέλο, αρχίζετε να ιδρώνετε, σωστά; Και, το πιστεύετε ή όχι, αν σας δείξω μια φωτογραφία της μητέρας σας -- μιλάω για φυσιολογικούς ανθρώπους -- αρχίζετε να ιδρώνετε. Δεν χρειάζεται καν να είστε Εβραίοι.
Τώρα, τι συμβαίνει -- τι συμβαίνει αν δείξετε σε αυτό τον ασθενή; Παίρνετε τον ασθενή και του δείχνετε εικόνες στην οθόνη και μετράτε την ηλεκτρική αντίδραση του δέρματος του. Τραπέζια, καρέκλες και λινάρι, τίποτα δεν συμβαίνει, όπως στους φυσιολογικούς ανθρώπους, αλλά όταν του δείξετε μια φωτογραφία της μητέρας του, η ηλεκτρική αντίδραση του δέρματος είναι επίπεδη. Δεν υπάρχει συναισθηματική αντίδραση προς την μητέρα του γιατί το καλώδιο που πάει από τις οπτικές περιοχές στα συναισθηματικά κέντρα έχει κοπεί. Έτσι, η όραση του είναι φυσιολογική γιατί οι οπτικές περιοχές είναι φυσιολογικές, τα συναισθήματα του είναι φυσιολογικά -- θα γελάσει, θα κλάψει και ούτω καθεξής -- αλλά το καλώδιο από την όραση στα συναισθήματα έχει κοπεί και επομένως έχει την ψευδαίσθηση ότι η μητέρα του είναι ένας απατεώνας. Είναι ένα ωραίο παράδειγμα των πραγμάτων που κάνουμε, παίρνουμε ένα αλλόκοτο, φαινομενικά ακατανόητο, νευρο-ψυχιατρικό σύνδρομο και λέμε ότι η τυπική Φροϋδική άποψη είναι λάθος και στην πραγματικότητα μπορείς να διατυπώσεις μια σαφή εξήγηση με όρους της γνωστής νευρικής ανατομίας του εγκεφάλου.
Επί τη ευκαιρία, αν ο ασθενής πάει, και η μητέρα του τηλεφωνήσει από ένα διπλανό δωμάτιο -- του τηλεφωνεί -- και σηκώσει το τηλέφωνο και λέει «Ω, μαμά, πως είσαι; Πού είσαι;» Δεν υπάρχει ψευδαίσθηση από το τηλέφωνο. Μετά αυτή τον πλησιάζει μετά από μια ώρα, και αυτή λέει «Ποια είσαι; Μοιάζεις ακριβώς με τη μητέρα μου» εντάξει; ; Η αιτία είναι ότι υπάρχει ξεχωριστή οδός από τα ακουστικά κέντρα του εγκεφάλου προς τα συναισθηματικά κέντρα και αυτή δεν έχει αποκοπεί από το ατύχημα. Οπότε αυτό εξηγεί γιατί από το τηλέφωνο αναγνωρίζει την μητέρα του χωρίς πρόβλημα. Όταν την δει κατά πρόσωπο λέει ότι είναι απατεώνισσα.
Ωραία, πως δημιουργείται όλη αυτή η περίπλοκη διάταξη κυκλωμάτων στον εγκέφαλο; Είναι η φύση, τα γονίδια ή είναι η ανατροφή; Προσεγγίζουμε αυτό το πρόβλημα λαμβάνοντας υπόψη ένα άλλο περίεργο σύνδρομο που ονομάζεται άκρο-φάντασμα. Και όλοι γνωρίζετε τι είναι ένα άκρο-φάντασμα. Όταν ένα χέρι ακρωτηριάζεται ή ένα πόδι ακρωτηριάζεται εξαιτίας γάγγραινας, ή το χάνεις στον πόλεμο, για παράδειγμα, στον πόλεμο του Ιράκ -- είναι τώρα ένα σοβαρό πρόβλημα -- συνεχίζεις να αισθάνεσαι έντονα την παρουσία αυτού του χαμένου χεριού και αυτό ονομάζεται χέρι-φάντασμα ή πόδι-φάντασμα. Στην πραγματικότητα μπορείς να έχεις ένα μέλος-φάντασμα με οποιοδήποτε μέρος του σώματος. Το πιστεύετε ή όχι, ακόμα και με εσωτερικά σπλάχνα. Είχα ασθενείς με αφαίρεση μήτρας -- υστερεκτομή -- που είχαν μήτρα-φάντασμα συμπεριλαμβανομένων και φανταστικών εμμηνορροϊκών συσπάσεων την κατάλληλη χρονική στιγμή του μήνα. Και στην πραγματικότητα, ένας φοιτητής με ρώτησε τις προάλλες: έχουν και προ-εμμηνορρησιακό σύνδρομο -- φάντασμα; Ένα θέμα ώριμο για επιστημονική αναζήτηση αλλά δεν το έχουμε μελετήσει.
Ωραία, τώρα το επόμενο ερώτημα είναι, τι μπορείς να μάθεις για τα άκρα-φαντάσματα κάνοντας πειράματα; Ένα από τα πράγματα που βρήκαμε ήταν ότι περίπου οι μισοί ασθενείς με άκρα-φαντάσματα ισχυρίζονται ότι μπορούν να κινήσουν το άκρο-φάντασμα. Θα χτυπήσει ελαφρά τον αδελφό του στον ώμο, θα απαντήσει το τηλέφωνο όταν χτυπήσει, θα αποχαιρετήσει. Αυτές είναι ιδιαίτερα ακαταμάχητες, ζωηρές εντυπώσεις. Ο ασθενής δεν έχει παραισθήσεις. Γνωρίζει ότι το χέρι δεν είναι εκεί αλλά, παρ’ όλα αυτά, είναι μια ακαταμάχητη αισθητηριακή εμπειρία για τον ασθενή. Ωστόσο, σε σχεδόν τους μισούς ασθενείς, αυτό δεν συμβαίνει. Το άκρο-φάντασμα -- θα πουν: «Όμως γιατρέ, το άκρο-φάντασμα είναι παράλυτο. Έχει σταθεροποιηθεί σε ένα σφιγμένο σπασμό και είναι βασανιστικά επώδυνο. Αν μπορούσα μόνο να το κινήσω, ίσως ο πόνος ανακουφιζόταν.
Γιατί λοιπόν ένα άκρο-φάντασμα να είναι παράλυτο; Μοιάζε οξύμωρο. Αλλά όταν κοιτάζαμε το ιστορικό, αυτό που βρίσκαμε ήταν ότι αυτοί οι άνθρωποι με τα παράλυτα άκρα-φαντάσματα, το αρχικό χέρι ήταν παράλυτο εξαιτίας τραύματος περιφερειακού νεύρου, ακριβώς το νεύρο που τροφοδοτούσε το χέρι είχε αποκοπεί, από, παράδειγμα, ατύχημα με μοτοσυκλέτα. Οπότε, ο ασθενής είχε έναν πραγματικό χέρι, το οποίο είναι επώδυνο, δεμένο από το λαιμό για μερικούς μήνες ή ένα χρόνο και μετά σε μια άκριτη προσπάθεια να ξεφορτωθεί τον πόνο στο χέρι, ο χειρουργός ακρωτηριάζει το χέρι και τότε αποκτάς ένα άκρο-φάντασμα με τους ίδιος πόνους, εντάξει; Και αυτό είναι ένα σοβαρό κλινικό πρόβλημα. Οι ασθενείς γίνονται καταθλιπτικοί. Μερικοί οδηγούνται στην αυτοκτονία, εντάξει;
Πως, λοιπόν, θεραπεύεις αυτό το σύνδρομο; Τώρα γιατί αποκτάς ένα παράλυτο άκρο φάντασμα; Όταν κοίταξα το ιστορικό τους βρήκα ότι είχαν ένα πραγματικό χέρι και ότι τα νεύρα που τροφοδοτούσαν το χέρι είχαν κοπεί και το πραγματικό χέρι είχε παραλύσει και δεμένο από το λαιμό για αρκετούς μήνες πριν τον ακρωτηριασμό, αυτός ο πόνος μεταφέρεται στο άκρο-φάντασμα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Όταν το χέρι ήταν άθικτο αλλά παράλυτο, ο εγκέφαλος στέλνει εντολές στο χέρι, το εμπρός μέρος του εγκεφάλου, λέγοντας «Κινήσου», αλλά παίρνει οπτική πληροφορία που λέει «Όχι.» Κινήσου. Όχι. Κινήσου. Όχι. Κινήσου. Όχι. Και αυτό καλωδιώνεται στο κύκλωμα του εγκεφάλου και το αποκαλούμε μαθημένη παράλυση, εντάξει; Ο εγκέφαλος μαθαίνει εξαιτίας αυτής της Χεββιανής συσχετιστικής σύνδεσης, ότι η απλή εντολή κίνησης του χεριού δημιουργεί την αίσθηση ενός παράλυτου χεριού, και τότε, όταν έχεις ακρωτηριάσει το χέρι, αυτή η μαθημένη παράλυση μεταφέρεται στο -- στην εικόνα του σώματος σου και στο φανταστικό-μέλος, εντάξει;
Τώρα, πως βοηθάς αυτούς τους ασθενείς; Πως ξεμαθαίνεις την μαθημένη παράλυση ώστε να τον ανακουφίσεις από τον βασανιστικό σφιχτό σπασμό του χεριού-φάντασμα; Λοιπόν, είπαμε, τι γίνεται αν τώρα στείλεις την εντολή στο μέλος-φάντασμα, αλλά του δώσεις οπτική πληροφόρηση ότι υπακούει την εντολή του, σωστά; Ίσως να μπορείς να ανακουφίσεις τον πόνο-φάντασμα και τον σπασμό-φάντασμα. Πως μπορείς να το κάνεις αυτό; Λοιπόν, με εικονική πραγματικότητα. Αλλά κοστίζει εκατομμύρια δολάρια. Λοιπόν πέτυχα έναν τρόπο να το κάνω με μόνο τρία δολάρια, αλλά μην το πείτε στους χρηματοδότες μου. (Γέλια)
Εντάξει; Αυτό που κάνεις είναι να δημιουργήσεις αυτό που αποκαλώ κουτί-καθρέφτη. Έχεις ένα χαρτόκουτο με ένα καθρέφτη στη μέση και μετά τοποθετείς το φανταστικό μέλος -- έτσι ο πρώτος μου ασθενής, ο Ντέρεκ, ήρθε. Είχε ακρωτηριαστεί το χέρι του πριν 10 χρόνια. Είχε απόσπαση βραχίονα, τα νεύρα είχαν κοπεί και το χέρι είχε παραλύσει, μένοντας κρεμασμένο από επίδεσμο για έναν χρόνο και μετά το χέρι ακρωτηριάστηκε. Είχε ένα χέρι-φάντασμα, βασανιστικά επώδυνο και δεν μπορούσε να το κουνήσει. Ήταν ένα παράλυτο χέρι-φάντασμα.
Οπότε ήρθε εκεί και του έδωσα έναν καθρέφτη σαν αυτόν, σε κουτί, το οποίο αποκαλώ κουτί-καθρέφτη, εντάξει; Και ο ασθενής βάζει το αριστερό χέρι-φάντασμα, το οποίο είναι σφιγμένο και σε σπασμό, στην αριστερή πλευρά του καθρέφτη και το φυσιολογικό χέρι στην δεξιά πλευρά του καθρέφτη και κάνει την ίδια στάση, την σφιγμένη στάση και κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη και τι αισθάνεται; Κοιτάζει το μέλος-φάντασμα να ανασταίνεται, γιατί κοιτάζει την αντανάκλαση του φυσιολογικού χεριού στον καθρέφτη και μοιάζει σαν το αυτό το μέλος-φάντασμα να έχει αναστηθεί. «Τώρα,» του είπα, «τώρα κοίτα, παίξε το μέλος-φάντασμα -- τα πραγματικά σου δάκτυλα, ή κίνησε τα πραγματικά σου δάκτυλα ενώ κοιτάς τον καθρέφτη.» Θα λάβει την οπτική εντύπωση ότι το μέλος-φάντασμα κινείται, σωστά; Είναι προφανές, αλλά το εκπληκτικό είναι ότι ότι ο ασθενής τότε λέει, «Ω Θεέ μου, το μέλος-φάντασμα κινείται πάλι, και ο πόνος, ο σφιγμένος σπασμός, ανακουφίζεται.»
Και θυμηθείτε, ο πρώτος μου ασθενής που ήρθε -- -- ευχαριστώ. Ο πρώτος μου ασθενής ήρθε και κοίταξε στον καθρέφτη και του είπα, «Κοίταξε την αντανάκλαση του μέλους-φάντασμα.» Και άρχισε τα γελάκια, λέει, «Μπορώ να δω το μέλος-φάντασμα.» Αλλά δεν είναι χαζός. Γνωρίζει ότι δεν είναι πραγματικό. Γνωρίζει ότι είναι μία αντανάκλαση του καθρέφτη αλλά είναι μια ζωηρή αισθητηριακή εμπειρία. Μετά του είπα «Κούνησε το κανονικό σου χέρι και το χέρι-φάντασμα.» Και αυτός απάντησε «Ωχ, δεν μπορώ να κουνήσω το χέρι-φάντασμα. Το ξέρεις αυτό. Είναι επώδυνο.» .» Λέω, «Κούνησε το κανονικό χέρι.» Και λέει «Ωχ Θεέ μου, το χέρι μου -- φάντασμα κουνιέται πάλι, δεν το πιστεύω! Και ο πόνος μου ανακουφίζεται.» Εντάξει; Και τότε λέω, «Κλείσε τα μάτια σου.» Κλείνει τα μάτια του. «Και κούνησε το κανονικό σου χέρι.» «Ωχ, τίποτα -- είναι σφιγμένο πάλι.» «Εντάξει, άνοιξε τα μάτια σου.» «Ωχ Θεέ μου, ωχ Θεέ μου, κουνιέται πάλι!» Έτσι μοιάζει με μικρό παιδί σε ζαχαροπλαστείο.
Οπότε είπα, εντάξει, αυτό αποδεικνύει την θεωρία μου για την μαθημένη παράλυση και τον κρίσιμο ρόλο την είσοδο οπτικών ερεθισμάτων, αλλά δεν πρόκειται να πάρω το βραβείο Νόμπελ επειδή κατάφερα κάποιον να κουνήσει το άκρο-φάντασμα του. Είναι μια εντελώς άχρηστη ικανότητα, αν το σκεφτείς. Αλλά τότε άρχισα να συνειδητοποιώ ότι ίσως μερικά άλλα είδη παράλυσης που βλέπει κανείς στην νευρολογία, όπως το εγκεφαλικό, οι εστιακές δυστονίες -- μπορεί να υπάρχει ένα μαθημένο συστατικό εκεί το οποίο μπορείς να ξεπεράσεις με την απλή συσκευή που χρησιμοποιεί τον καθρέφτη.
Οπότε είπα «Κοίτα, Ντέρεκ» -- λοιπόν, πρώτα από όλα, ο τύπος δεν μπορεί να τριγυρνάει κουβαλώντας έναν καθρέφτη για να ανακουφίζει τον πόνο του -- -- είπα «Κοίτα, Ντέρεκ, πάρε το στο σπίτι και εξασκήσου με αυτό για μια -- δυο εβδομάδες. Ίσως, μετά από μια περίοδο εξάσκησης, μπορέσεις να απαλλαγείς από τον καθρέφτη, να ξεμάθεις την παράλυση και να αρχίσεις να κουνάς το παράλυτο χέρι σου, και τότε να ανακουφιστείς από τον πόνο.» Οπότε είπε εντάξει και το πήρε σπίτι. Είπα, «Κοίτα, στο κάτω-κάτω κοστίζει δύο δολάρια. Πάρε το σπίτι.»
Οπότε το πήρε σπίτι και μετά από δύο εβδομάδες μου τηλεφωνεί και λέει, «Γιατρέ, δεν θα το πιστέψεις.» Λέω, «Τι;» Λέει «Χάθηκε.» Λέω, «Τι χάθηκε;» Νόμισα μήπως το κουτί-καθρέφτης χάθηκε. Λέει, «Όχι, όχι, όχι, ξέρεις αυτό το μέλος-φάντασμα που είχα τα τελευταία 10 χρόνια; Εξαφανίστηκε». Και λέω -- ανησύχησα, είπα Θεέ μου, εννοώ άλλαξα την εικόνα αυτού του ανθρώπου για το σώμα του, τι συμβαίνει με τα ανθρώπινα υποκείμενα, την ηθική και όλα αυτά; Και λέω, «Ντέρεκ, σε ενοχλεί αυτό;» Είπε, «Όχι, τις τελευταίες τρεις μέρες δεν είχα το χέρι -- φάντασμα και επομένως ούτε πόνο στον αγκώνα -- φάντασμα, ούτε σφίξιμο, ούτε πόνο στον πήχυ-φάντασμα, όλοι αυτοί οι πόνοι εξαφανίστηκαν. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι έχω ακόμα τα δάχτυλα φάντασμα να αιωρούνται από τον ώμο και το κουτί σου δεν φτάνει μέχρι εκεί.» «Επομένως, μπορείτε να αλλάξετε το σχέδιο και να το βάλετε στο μέτωπο μου ώστε να μπορέσω, ξέρετε, να κάνω αυτό και να εξαφανίσω και τα δάκτυλα-φάντασμα;» Νόμιζε ότι ήμουν κάποιου είδους μάγος.
Τώρα γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι γιατί ο εγκέφαλος αντιμετωπίζει τεράστια αισθητηριακή σύγκρουση. Λαμβάνει μηνύματα από την όραση που λένε ότι το μέλος-φάντασμα επανήλθε. Από την άλλη μεριά, δεν υπάρχει κατάλληλη υποδοχή, τα μυϊκά σήματα λένε ότι δεν υπάρχει χέρι, σωστά; Και η κινητική εντολή λέει ότι δεν υπάρχει χέρι, και επειδή υπάρχει σύγκρουση, ο εγκέφαλος λέει, άντε από κει, δεν υπάρχει μέλος φάντασμα, δεν υπάρχει χέρι, σωστά; Πηγαίνει σε ενός είδους άρνηση -- αρνείται τα σήματα. Και τότε το χέρι εξαφανίζεται, το όφελος είναι ότι και ο πόνος εξαφανίζεται γιατί δεν μπορείς να έχεις έναν πόνο εκτός σώματος που επιπλέει έξω εκεί, στο χώρο. Οπότε αυτό είναι το όφελος.
Τώρα, αυτή η τεχνική έχει δοκιμαστεί σε δεκάδες ασθενείς από άλλες ομάδες στο Ελσίνκι οπότε μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη ως θεραπεία για τον πόνο-φάντασμα και πράγματι, το έχουν δοκιμάσει άνθρωποι για αποκατάσταση μετά από εγκεφαλικό. Το εγκεφαλικό, κανονικά το αντιλαμβανόμαστε ως ζημιά στις ίνες, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτα για αυτό. Αλλά φαίνεται ότι κάποιο συστατικό της παράλυσης από εγκεφαλικό είναι επίσης μαθημένη παράλυση και ίσως αυτό το συστατικό να μπορεί να ξεπεραστεί χρησιμοποιώντας καθρέφτες. Και αυτό έχει περάσει από κλινικές δοκιμές, βοηθώντας πάρα πολλούς ασθενείς.
Ωραία, επιτρέψτε μου να αλλάξω τώρα ταχύτητα για το τρίτο μέρος της ομιλίας μου το οποίο αφορά ένα άλλο περίεργο φαινόμενο που ονομάζεται συναισθησία. Ανακαλύφθηκε από τον Φράνσις Γκάλτον τον 19ο αιώνα. Ήταν εξάδελφος του Κάρολου Δαρβίνου. Επισήμανε ότι μερικοί άνθρωποι μέσα στον πληθυσμό, οι οποίοι είναι κατά τα άλλα εντελώς φυσιολογικοί, είχαν την ακόλουθη ιδιομορφία -- κάθε φορά που βλέπουν έναν αριθμό είναι χρωματισμένος. Το πέντε είναι μπλε, το επτά είναι κίτρινο, το οκτώ είναι κιτρινοπράσινο, το εννιά είναι λουλακί, εντάξει; Λάβετε υπόψη σας ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι εντελώς φυσιολογικοί από όλες τις άλλες απόψεις. Ή ντο δίεση. Μερικές φορές οι μουσικοί τόνοι προκαλούν χρώμα. Το ντο δίεση είναι μπλε, το φα δίεση είναι πράσινο, άλλος μουσικός τόνος μπορεί να είναι κίτρινος, σωστά;
Γιατί συμβαίνει αυτό; Αυτό ονομάζεται συναισθησία -- ο Γκάλτον το ονόμασε συναισθησία, ένα ανακάτεμα αισθήσεων. Σε εμάς, όλες οι αισθήσεις είναι ξεχωριστές. Αυτοί οι άνθρωποι μπερδεύουν τις αισθήσεις τους. Γιατί συμβαίνει αυτό; Μία από τις δύο πλευρές αυτού του προβλήματος είναι πολύ αξιοπερίεργη. Η συναισθησία υπάρχει στις οικογένειες, οπότε ο Γκάλτον είπε ότι αυτή είναι μια κληρονομική βάση, μια γενετική βάση. Κατά δεύτερο, η συναισθησία σχετίζεται -- και αυτό με φέρνει στην άποψη μου για το βασικό θέμα αυτής της διάλεξης, που αφορά στην δημιουργικότητα -- η συναισθησία είναι οκτώ φορές πιο διαδεδομένη ανάμεσα στους καλλιτέχνες, ποιητές, μυθιστοριογράφους και άλλους δημιουργικούς ανθρώπους από ότι στον γενικό πληθυσμό. Γιατί να συμβαίνει αυτό; Θα απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Δεν έχει απαντηθεί ποτέ πριν.
Εντάξει, τι είναι η συναισθησία; Τι την προκαλεί; Λοιπόν, υπάρχουν πολλές θεωρίες. Μια θεωρία είναι ότι είναι απλά τρελοί. Τώρα αυτή δεν είναι πραγματικά μια επιστημονική θεωρία οπότε μπορούμε να την ξεχάσουμε. Μια άλλη θεωρία λέει ότι είναι τοξικομανείς που παίρνουν LSD ή χασισοπότες, σωστά; Τώρα, μπορεί να υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό γιατί είναι πολύ πιο συνηθισμένο εδώ, στην Περιοχή του Κόλπου από ότι στο Σαν Ντιέγκο. Εντάξει. Τώρα, η Τρίτη θεωρία λέει ότι -- λοιπόν, ας αναρωτηθούμε τι πραγματικά συμβαίνει στην συνασθησία; Εντάξει;
Έτσι, βρήκαμε ότι η περιοχή των χρωμάτων και η περιοχή των αριθμών είναι ακριβώς η μία δίπλα στην άλλη στον εγκέφαλο, στην ατρακτοειδή έλικα. Οπότε είπαμε ότι υπάρχει μια τυχαία καλωδιακή σύνδεση ανάμεσα σε χρώματα και αριθμούς στον εγκέφαλο. Έτσι, κάθε φορά που βλέπεις έναν αριθμό, βλέπεις και ένα αντίστοιχο χρώμα και αυτός είναι ο λόγος που έχεις συναισθησία. Τώρα θυμηθείτε -- γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί να υπάρχει διασταύρωση καλωδίων σε μερικούς ανθρώπους; Θυμάστε που είπα πως εμφανίζεται σε οικογένειες; Αυτό σας δίνει μια ιδέα. Και αυτή είναι ότι υπάρχει ένα μη φυσιολογικό γονίδιο, μια μετάλλαξη στο γονίδιο που προκαλεί αυτή την μη φυσιολογική καλωδιακή σύνδεση.
Όλοι μας, φαίνεται, έχουμε γεννηθεί με τα πάντα καλωδιωμένα με όλα τα άλλα. Έτσι κάθε εγκεφαλική περιοχή είναι καλωδιωμένη με κάθε άλλη περιοχή και αυτές περικόπτονται για να δημιουργηθεί η χαρακτηριστική αρθρωτή αρχιτεκτονική του εγκεφάλου των ενηλίκων. Οπότε αν υπάρχει ένα γονίδιο που προκαλεί αυτή την περικοπή και αν αυτό το γονίδιο μεταλλαχθεί, τότε έχουμε ελλιπή περικοπή ανάμεσα σε γειτονικές περιοχές του εγκεφάλου και αν αυτό συμβεί ανάμεσα σε αριθμούς και χρώματα, τότε έχουμε αριθμο-χρωματική συναισθησία. Αν είναι ανάμεσα σε μουσικό τόνο και χρώμα έχουμε τονικο-χρωματική συναισθησία. Ως εδώ καλά.
Τώρα τι θα συμβεί αν αυτό το γονίδιο εκφράζεται παντού στον εγκέφαλο, έτσι ώστε τα πάντα είναι διασυνδεδεμένα; Λοιπόν, σκεφτείτε τι κοινό έχουν οι καλλιτέχνες, οι μυθιστοριογράφοι και οι ποιητές: την ικανότητα να εμπλέκονται σε μεταφορική σκέψη, συνδέοντας φαινομενικά άσχετες ιδέες, όπως, «είναι η Ανατολή και η Ιουλιέτα είναι ο Ήλιος.» Λοιπόν, δεν λες ότι η Ιουλιέτα είναι ο ήλιος -- μήπως αυτό σημαίνει ότι είναι μια πυρακτωμένη μπάλα φωτιάς; Εννοώ ότι οι σχιζοφρενείς το κάνουν, αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία, σωστά; Οι φυσιολογικοί άνθρωποι λένε ότι είναι ζεστή σαν τον ήλιο, λάμπει σαν τον ήλιο, τρέφει σαν τον ήλιο. Στη στιγμή έχετε βρει τις διασυνδέσεις.
Τώρα αν υποθέσουμε ότι αυτή η μεγαλύτερη καλωδιακή διασύνδεση και οι έννοιες υπάρχουν επίσης σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου, τότε αυτό θα προκαλέσει μια μεγαλύτερη ροπή προς την μεταφορική σκέψη και την δημιουργικότητα σε ανθρώπους με συναισθησία. Ως εκ τούτου και η οκτώ φορές πιο συχνή εμφάνιση της συναισθησίας ανάμεσα σε ποιητές, καλλιτέχνες και μυθιστοριογράφους. Εντάξει -- αυτή είναι μια πολύ φρενολογική άποψη της συναισθησίας. Η τελευταία επίδειξη -- μπορώ να πάρω ένα λεπτό;
Εντάξει. Θα σας δείξω ότι είσαστε όλοι συναισθησιακοί αλλά βρίσκεστε σε φάση άρνησης σχετικά με αυτό. Εδώ είναι αυτό που αποκαλώ Αρειανό αλφάβητο, ακριβώς όπως το αλφάβητο σας, το Α είναι Α, το Β είναι Β και το Γ είναι Γ, διαφορετικά σχήματα για διαφορετικά φωνήματα, σωστά; Εδώ έχουμε Αρειανό αλφάβητο. Το ένα από αυτά είναι Κίκι και το άλλο είναι Μπούμπα. Ποιο είναι το Κίκι και ποιο είναι το Μπούμπα; Πόσοι από εσάς νομίζεται ότι αυτό είναι το Κίκι και αυτό είναι το Μπούμπα; Σηκώστε τα χέρια σας. Λοιπόν, έχουμε ένα - δυο μεταλλαγμένους. Πόσοι από εσάς νομίζετε ότι αυτό είναι Μπούμπα και αυτό Κίκι; Σηκώστε τα χέρια σας. 99 τοις εκατό από εσάς.
Τώρα, κανένας από εσάς δεν είναι Αρειανός, πως το κάνατε αυτό; Είναι γιατί όλοι κάνετε μια δια-μοντελική -συναισθητική αφαίρεση - που σημαίνει ότι λέτε, πως αυτή η απότομη κλίση, Κίκι, στον ακουστικό φλοιό, τα τριχωτά κύτταρα διεγειρόμενα, Κίκι, προσομοιάζουν την οπτική κλίση -- απότομη κλίση -- αυτού του πριονωτού σχήματος. Τώρα αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί αυτό που σας λέει είναι ότι ο εγκέφαλος σας εμπλέκεται σε μια πρωτόγονη -- είναι απλά -- μοιάζει με μια χαζή ψευδαίσθηση, αλλά αυτά τα φωτόνια στο μάτι σας κάνουν αυτό το σχήμα και τα τριχωτά κύτταρα στο αυτί σας διεγείρουν το ακουστικό πρότυπο, αλλά ο εγκέφαλος είναι ικανός να εξάγει τον κοινό παρονομαστή. Είναι μια πρωτόγονη μορφή αφαίρεσης και γνωρίζουμε τώρα ότι συμβαίνει στην ατρακτοειδή έλικα του εγκεφάλου γιατί όταν αυτή έχει υποστεί βλάβη, αυτοί οι άνθρωποι χάνουν την ικανότητα να εμπλακούν στο Μπούμπα Κίκι, αλλά επίσης χάνουν την ικανότητα να εμπλακούν σε μεταφορές.
Αν ρωτήσεις αυτόν τον τύπο, τι «Ότι λάμπει δεν είναι χρυσός,» τι σημαίνει αυτό; Ο ασθενής λέει, «Λοιπόν, αν είναι μεταλλικό και γυαλιστερό, δεν σημαίνει ότι είναι χρυσός. Πρέπει να μετρήσεις την ειδική πυκνότητα του, σωστά; Επομένως χάνουν εντελώς την μεταφορική σημασία. Έτσι αυτή η περιοχή είναι περίπου οκτώ φορές στο μέγεθος στα ανώτερα -- και ειδικότερα τους ανθρώπους, από τα κατώτερα πρωτεύοντα. Κάτι πολύ ενδιαφέρον συμβαίνει στην γωνιακή έλικα, γιατί είναι τα σταυροδρόμια ανάμεσα στην ακοή την όραση και την αφή και έγινε τεράστια στους ανθρώπους -- και κάτι πολύ ενδιαφέρον συμβαίνει. Και πιστεύω ότι είναι η βάση πολλών μοναδικά ανθρώπινων ικανοτήτων όπως η αφαίρεση, η μεταφορά και η δημιουργικότητα. Όλες αυτές τις ερωτήσεις που οι φιλόσοφοι μελετούν για χιλιετίες, εμείς οι επιστήμονες μπορούμε να αρχίσουμε να τις εξερευνούμε κάνοντας απεικονίσεις του εγκεφάλου και μελετώντας ασθενείς κάνοντας τις σωστές ερωτήσεις. Σας ευχαριστώ.
Translator: George Kremmydas, Reviewer: wondor wandar
Vilayanur Ramachandran, TEDx
Μοιραστείτε το άρθρο
Τελευταίες Αναρτήσεις
