«Τα ευρήματα για την ηθική ανάπτυξη των χαρισματικών παιδιών, δείχνουν ότι τα χαρισματικά παιδιά τείνουν να επιτυγχάνουν υψηλότερα επίπεδα ηθικής σκέψης σε μικρότερη ηλικία.»
Η ηθική ευαισθησία ορίζεται ως η ικανότητα των ανθρώπων να συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να λαμβάνουν υπόψη τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Πρόκειται για μια ικανότητα που στηρίζεται στην εμπάθεια (ενσυναίσθηση), δηλαδή την ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων και της οπτικής των άλλων. Η ηθική ευαισθησία προϋποθέτει την αντίληψη του πόνου ή της δυσφορίας του άλλου και την πρόθεση παροχής βοήθειας για την ανακούφισή του.
Συνεπώς, η ηθική ευαισθησία σχετίζεται άμεσα με την ικανότητα ανάπτυξης εμπάθειας (ενσυναίσθησης) και την υιοθέτηση ηθικών αξιών που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των άλλων. Αποτελεί μια ικανότητα-κλειδί για την ωρίμανση της ηθικής συνείδησης και συμπεριφοράς του ατόμου.
Ανάπτυξη ηθικής ευαισθησίας στο άτομο
Η ηθική ευαισθησία είναι μια ικανότητα που αρχίζει να αναπτύσσεται από τη γέννηση του ατόμου και συνεχίζει να εξελίσσεται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Στη βρεφική ηλικία, το μωρό είναι ικανό να αντιλαμβάνεται τη δυσφορία ή τον πόνο ενός άλλου βρέφους και να αντιδρά ανάλογα, για παράδειγμα κλαίγοντας όταν ακούει ένα άλλο βρέφος να κλαίει.
Στην προσχολική ηλικία το παιδί αρχίζει να μπορεί να δείχνει εμπάθεια (ενσυναίσθηση) και να προσπαθεί να παρηγορήσει ένα άλλο παιδί που υποφέρει, για παράδειγμα προσφέροντάς του το αγαπημένο του παιχνίδι.
Στη σχολική ηλικία το παιδί γίνεται πιο ικανό να κατανοεί την οπτική και τα συναισθήματα των άλλων και να ενεργεί αναλόγως για να βοηθήσει. Για παράδειγμα, μπορεί να παρηγορήσει έναν συμμαθητή που δέχθηκε εκφοβισμό ή να μοιραστεί το διάλειμμά του με κάποιον που ξέχασε το δικό του.
Στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή, η ηθική ευαισθησία γίνεται ακόμη πιο πολύπλοκη, καθώς το άτομο αποκτά την ικανότητα να συλλογίζεται πιο αφηρημένα για ηθικά διλήμματα και να λαμβάνει αποφάσεις με γνώμονα τις ηθικές αξίες και το κοινό καλό.
Συνοψίζοντας, η ηθική ευαισθησία αναπτύσσεται σταδιακά καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, αποκτώντας μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και ωριμότητα, καθώς το άτομο μεγαλώνει και αποκτά πιο περίπλοκες γνωστικές και συναισθηματικές ικανότητες. Αποτελεί μια διαρκή διεργασία ωρίμανσης της ηθικής συνείδησης.
Θεωρία ηθικής ανάπτυξης του Kohlberg
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Lawrence Kohlberg πραγματοποίησε συστηματική μελέτη της ηθικής ανάπτυξης του ατόμου επί σειρά ετών, αναπτύσσοντας ένα συγκεκριμένο μοντέλο ηθικής εξέλιξης (Kohlberg, 1969, 1976).
Σύμφωνα με τον Kohlberg, η ηθική ανάπτυξη του ατόμου περνάει από συγκεκριμένα στάδια, τα οποία αντιπροσωπεύουν διαφορετικά επίπεδα ηθικού συλλογισμού και κρίσης. Κάθε στάδιο αντιστοιχεί σε έναν πιο πολύπλοκο και ώριμο τρόπο ηθικής σκέψης σε σύγκριση με το προηγούμενο.
Η θεωρία του Kohlberg θεωρείται σημαντική, καθώς παρέχει ένα πλαίσιο κατανόησης της αλληλουχίας των σταδίων ηθικής ανάπτυξης και μπορεί να αξιοποιηθεί για τη διδασκαλία της ηθικής σκέψης.
Τα έξι στάδια ηθικής ανάπτυξης
Σύμφωνα με τον Kohlberg, υπάρχουν έξι διακριτά στάδια ηθικής ανάπτυξης (Kohlberg, 1969, 1976):
Προσυμβατικό επίπεδο
Σε αυτό το αρχικό επίπεδο, το παιδί αντιλαμβάνεται την ηθικότητα μιας πράξης με βάση τις συνέπειές της. Αποφεύγει τις τιμωρίες και υπακούει την εξουσία. Περιλαμβάνει το στάδιο 1 (υπακοή και τιμωρία) και το στάδιο 2 (ατομικότητα και ανταλλαγή).
Συμβατικό επίπεδο
Εδώ το άτομο συμμορφώνεται με τους κανόνες και τα πρότυπα της ομάδας, για να αποκτήσει αποδοχή. Η "καλή" συμπεριφορά ορίζεται από την ομάδα. Περιλαμβάνει το στάδιο 3 (καλές διαπροσωπικές σχέσεις) και το στάδιο 4 (διατήρηση της κοινωνικής τάξης).
Μετασυμβατικό επίπεδο
Σε αυτό το ώριμο επίπεδο, το άτομο αποδέχεται γενικές ηθικές αξίες και αρχές, ανεξάρτητα από ομάδες και εξουσίες. Περιλαμβάνει το στάδιο 5 (κοινωνικό συμβόλαιο και ατομικά δικαιώματα) και το Στάδιο 6 (παγκόσμιες αρχές).
Συγκεκριμένα, στο στάδιο 5 η ηθικότητα βασίζεται στα γενικά δικαιώματα και πρότυπα που έχουν γίνει αποδεκτά κοινωνικά.
Στο στάδιο 6, οι ηθικές αξίες πηγάζουν από ατομικές αρχές συνείδησης σύμφωνες με καθολικές ηθικές αξίες.
Συμπερασματικά, το μοντέλο του Kohlberg προσφέρει μια ολοκληρωμένη θεώρηση της σταδιακής εξέλιξης της ηθικής σκέψης στο άτομο, από το προσυμβατικό στάδιο της αποφυγής τιμωρίας, στο ώριμο μετασυμβατικό στάδιο της υιοθέτησης καθολικών ηθικών αξιών. Αποτελεί σημείο αναφοράς στη μελέτη της ηθικής ανάπτυξης.
Μελέτη των Karnes και Brown
Οι ερευνητές Karnes και Brown (1980) πραγματοποίησαν μια σημαντική μελέτη σχετικά με την ηθική ανάπτυξη χαρισματικών μαθητών.
Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 233 χαρισματικοί μαθητές ηλικίας 9 έως 15 ετών, οι οποίοι επιλέχθηκαν από ένα ειδικό πρόγραμμα για χαρισματικά παιδιά.
Για τη μέτρηση του επιπέδου ηθικής ανάπτυξης, χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία Defining Issues Test (DIT) που βασίζεται στη θεωρία του Kohlberg.
Oι βαθμολογίες των μαθητών στο DIT συγκρίθηκαν με την επίδοσή τους στο τεστ λεκτικής νοημοσύνης WISC-R.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπήρχε θετική συσχέτιση μεταξύ των βαθμολογιών των μαθητών στο DIT και το τεστ νοημοσύνης WISC-R.
Οι μαθητές με υψηλότερες βαθμολογίες στο WISC-R τείναν να σημειώνουν υψηλότερες βαθμολογίες και στο DIT.
Επίσης, βρέθηκε θετική συσχέτιση της ηλικίας και του επιπέδου ηθικής ανάπτυξης. Οι μεγαλύτεροι μαθητές έτειναν προς μετασυμβατικές απαντήσεις στο DIT.
Τέλος, το 15% του δείγματος έφτασε στο μετασυμβατικό επίπεδο ηθικής σκέψης, γεγονός αξιοσημείωτο για τη σχολική ηλικία.
Συμπερασματικά, η μελέτη έδειξε ότι οι διανοητικά χαρισματικοί μαθητές τείνουν να επιτυγχάνουν υψηλότερα επίπεδα ηθικής σκέψης σε σύγκριση με συνομήλικους μη χαρισματικούς μαθητές.
Μελέτη της Howard-Hamilton
Η Howard-Hamilton (1994) διεξήγαγε μια μελέτη για την ηθική ανάπτυξη χαρισματικών εφήβων.
Το δείγμα αποτελούνταν από 123 χαρισματικούς έφηβους ηλικίας 13-15 ετών, οι οποίοι φοιτούσαν σε ειδικό σχολείο για χαρισματικούς.
Για τη μέτρηση του επιπέδου ηθικής ανάπτυξης χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία Defining Issues Test (DIT).
Τα αποτελέσματα συγκρίθηκαν με εθνικά δεδομένα για το γενικό πληθυσμό.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι χαρισματικοί έφηβοι σημείωσαν σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες στη δοκιμασία DIT σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους από τον γενικό πληθυσμό.
Συγκεκριμένα, ο μέσος όρος των χαρισματικών εφήβων ήταν υψηλότερος από τον αναμενόμενο για την ηλικία τους και πλησίαζε τα επίπεδα ενηλίκων με πανεπιστημιακή μόρφωση.
Άρα, οι χαρισματικοί έφηβοι φαίνεται να επιτυγχάνουν προχωρημένα επίπεδα ηθικής σκέψης νωρίτερα από τον μέσο όρο των συνομηλίκων τους.
Άλλες σχετικές μελέτες
Μελέτη Lee και Olszewski-Kubilius
Οι Lee και Olszewski-Kubilius (2006) διεξήγαγαν έρευνα σε δείγμα 200 χαρισματικών μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Χρησιμοποίησαν τη δοκιμασία DIT για τη μέτρηση του επιπέδου ηθικής σκέψης.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι χαρισματικοί μαθητές σημείωσαν βαθμολογίες στο DIT ανάλογες με ενήλικες υψηλού μορφωτικού επιπέδου.
Επομένως, φάνηκε πως έχουν αναπτύξει προχωρημένο επίπεδο ηθικού συλλογισμού για την ηλικία τους.
Μελέτη Rimm
Η Rimm (2006) μελέτησε μαθητές χαρισματικών προγραμμάτων και διαπίστωσε ότι τείνουν να έχουν υψηλότερους στόχους για το μέλλον τους σε σχέση με θετικές κοινωνικές αλλαγές, σε σύγκριση με μαθητές τυπικών σχολείων.
Μελέτη Tirri και Nokelainen
Οι Tirri και Nokelainen (2007) μελέτησαν 249 μαθητές με τη χρήση του ερωτηματολογίου Ethical Sensitivity Scale Questionnaire (ESSQ).
Βρήκαν ότι οι ακαδημαϊκά χαρισματικοί μαθητές είχαν υψηλότερα επίπεδα ηθικής ευαισθησίας σε σύγκριση με τους συμμαθητές τους από το γενικό πληθυσμό.
Συμπερασματικά, όλες οι παραπάνω μελέτες επιβεβαιώνουν την τάση των χαρισματικών μαθητών να επιτυγχάνουν πιο προχωρημένα επίπεδα ηθικής σκέψης σε σύγκριση με συνομηλίκους τυπικής ανάπτυξης.
Εξηγήσεις για την ταχύτερη ηθική ανάπτυξη χαρισματικών παιδιών
Ταχύτερη γνωστική ανάπτυξη
Οι ερευνητές έχουν προτείνει διάφορες εξηγήσεις για το γεγονός ότι τα χαρισματικά παιδιά τείνουν να επιτυγχάνουν υψηλότερα επίπεδα ηθικής σκέψης σε μικρότερη ηλικία από τους συνομηλίκους τους.
Μία βασική εξήγηση είναι ότι τα χαρισματικά παιδιά χαρακτηρίζονται από ταχύτερη γνωστική ανάπτυξη και ωρίμανση σε σύγκριση με παιδιά τυπικής ανάπτυξης (Karnes & Brown, 1980).
Αυτό σημαίνει ότι κατακτούν νωρίτερα την ικανότητα αφηρημένης και πολύπλοκης σκέψης που απαιτείται για την επίλυση ηθικών διλημμάτων (Lee & Olszewski-Kubilius, 2006).
Επομένως, μπορούν να φτάσουν σε πιο ώριμα επίπεδα ηθικού συλλογισμού νωρίτερα, λόγω της ανώτερης γνωστικής τους ικανότητας.
Αυξημένη ενσυναισθησία
Μια άλλη εξήγηση εστιάζει στην αυξημένη ενσυναισθητική ικανότητα των χαρισματικών παιδιών (Lee & Olszewski-Kubilius, 2006).
Τα χαρισματικά παιδιά φαίνεται να είναι πιο ικανά να κατανοούν την οπτική και τα συναισθήματα των άλλων από μικρή ηλικία.
Αυτό τους επιτρέπει να αναπτύξουν νωρίτερα την ικανότητα ηθικού συλλογισμού με γνώμονα τις ανάγκες των άλλων και όχι μόνο το προσωπικό συμφέρον.
Συνεπώς, η αυξημένη εμπάθεια (ενσυναίσθηση) των χαρισματικών παιδιών θεωρείται ένας ακόμη παράγοντας που συμβάλλει στην ταχύτερη ηθική τους ωρίμανση.
Προτάσεις για ηθική αγωγή χαρισματικών παιδιών
Βασισμένες στη θεωρία Kohlberg
Ο Lawrence Kohlberg πρότεινε κάποιες βασικές αρχές για την ηθική αγωγή των παιδιών, με βάση τη θεωρία του για τα στάδια ηθικής ανάπτυξης (Kohlberg, 1976).
Συγκεκριμένα, συνιστά οι εκπαιδευτικοί να εκθέτουν τα παιδιά σε έννοιες ενός σταδίου υψηλότερου από το τρέχον στάδιό τους, ώστε να τα ενθαρρύνουν να μεταβούν σταδιακά σε ανώτερα επίπεδα ηθικής σκέψης.
Ανάπτυξη ηθικών δεξιοτήτων
Ερευνητές όπως η Tirri (2009) προτείνουν την εξάσκηση των παιδιών σε συγκεκριμένες δεξιότητες ηθικής συμπεριφοράς και ευαισθησίας, ώστε να τις εφαρμόζουν αυτόματα σε πραγματικές καταστάσεις.
Αυτές περιλαμβάνουν δεξιότητες επίλυσης ηθικών διλημμάτων και λήψης αποφάσεων με γνώμονα τις ηθικές αξίες.
Συζητήσεις για ηθικά διλήμματα
Πολλοί ειδικοί συνιστούν τη διεξαγωγή συζητήσεων με τα παιδιά γύρω από πραγματικά ηθικά διλήμματα και την εξάσκησή τους στη λήψη ηθικών αποφάσεων (Ambrose & Cross, 2009).
Αυτό βοηθάει στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και του ηθικού στοχασμού των παιδιών.
Συνοψίζοντας, για την ηθική αγωγή των χαρισματικών παιδιών προτείνεται έκθεση σε ανώτερα επίπεδα ηθικής σκέψης, εξάσκηση σε ηθικές δεξιότητες και συζητήσεις γύρω από ηθικά διλήμματα.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, μπορούμε να καταλήξουμε στα ακόλουθα βασικά συμπεράσματα:
- Τα χαρισματικά παιδιά τείνουν να επιτυγχάνουν υψηλότερα επίπεδα ηθικής σκέψης σε μικρότερη ηλικία σε σύγκριση με συνομήλικα παιδιά τυπικής ανάπτυξης.
- Αυτό φαίνεται να οφείλεται στην ταχύτερη γνωστική τους ανάπτυξη και ωρίμανση, καθώς και στην υψηλότερη εμπάθεια (ενσυναίσθησή) τους.
- Οι μελέτες των Karnes & Brown, Howard-Hamilton και άλλων ερευνητών επιβεβαιώνουν αυτή την τάση των χαρισματικών παιδιών.
- Για την ηθική αγωγή των χαρισματικών παιδιών συνιστώνται πρακτικές όπως έκθεση σε ανώτερα επίπεδα ηθικής σκέψης και συζητήσεις για ηθικά διλήμματα.
- Χρειάζεται προσαρμογή της ηθικής αγωγής στις ιδιαίτερες ανάγκες και ικανότητες των χαρισματικών παιδιών.
Συνολικά, τα ευρήματα δείχνουν ότι τα χαρισματικά παιδιά έχουν τη δυνατότητα για προχωρημένη ηθική ανάπτυξη και ωρίμανση, γεγονός που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην εκπαίδευσή τους.
Βιβλιογραφικές Πηγές
- Ambrose, D., & Cross, T. L. (2009). Morality, ethics, and gifted minds. Springer Science & Business Media.
- Howard-Hamilton, M. F. (1994). An assessment of moral development in gifted adolescents. Roeper Review, 17(1), 57-59.
- Karnes, F. A., & Brown, K. E. (1980). Moral development and the gifted: An initial investigation. Roeper Review, 3(1), 22-26.
- Kohlberg, L. (1969). Stage and sequence: The cognitive development approach to socialization. In D. A. Goslin (Ed.), Handbook of socialization theory and research (pp. 347-480). Rand McNally.
- Kohlberg, L. (1976). Moral stages and moralization: The cognitive-developmental approach. In T. Lickona (Ed.), Moral development and behavior: Theory, research and social issues (pp.31-53). Rinehart and Winston.
- Lee, S. Y., & Olszewski-Kubilius, P. (2006). The emotional intelligence, moral judgment, and leadership of academically gifted adolescents. Journal for the Education of the Gifted, 30(1), 29-67.
- Rimm, S. (2006). Growing up too fast: The richey lake high school students. Educational Studies, 32(1), 33-47.
- Tirri, K. (2009). Identification and teaching of morally talented youth. In T. Balchin, B. Hymer, & D. Matthews (Eds.), The Routledge international companion to gifted education (pp. 238-245). Routledge.
- Tirri, K., & Nokelainen, P. (2007). Comparison of academically average and gifted students' self-rated ethical sensitivity. Educational Research and Evaluation, 13(6), 587-601.
Μοιραστείτε το άρθρο
Τελευταίες Αναρτήσεις
