Κυριαρχία εγκεφαλικών ημισφαιρίων & μαθησιακά στυλ

«Οι διαφορές στην κυριαρχία των ημισφαιρίων (αριστερό, δεξιό) μπορούν να βοηθήσουν στην εξήγηση των ατομικών διαφορών μεταξύ των μαθητών;»

Επεξήγηση της έννοιας της κυριαρχίας των ημισφαιρίων και της σχέσης της με τις γνωστικές λειτουργίες

Η κυριαρχία των ημισφαιρίων αναφέρεται στην τάση του εγκεφάλου να χρησιμοποιεί περισσότερο το αριστερό ή το δεξί ημισφαίριο για συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες (Springer & Deutsch, 1998). Το κάθε ημισφαίριο έχει διαφορετικές αρμοδιότητες και τρόπους επεξεργασίας των πληροφοριών. Συγκεκριμένα, το αριστερό ημισφαίριο σχετίζεται με τη λογική, την ανάλυση και τη γλώσσα (McGilchrist, 2019). Εμπλέκεται σε διαδοχικές και λεπτομερείς γνωστικές διεργασίες, όπως η ανάγνωση, η γραφή και οι μαθηματικοί υπολογισμοί. Αντίθετα, το δεξί ημισφαίριο σχετίζεται με τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και την τέχνη (Bowden & Jung-Beeman, 2003). Εμπλέκεται σε ολιστικές γνωστικές λειτουργίες, όπως η αναγνώριση προσώπων, η καλλιτεχνική έκφραση και η συναισθηματική νοημοσύνη. Η κυριαρχία ενός ημισφαιρίου μπορεί να επηρεάσει το μαθησιακό στυλ και τις προτιμήσεις ενός μαθητή (Nielsen et al., 2013). Για παράδειγμα, μαθητές με κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου μπορεί να προτιμούν τη λεπτομερή ανάλυση και τη λογική επεξεργασία των πληροφοριών. Αντίθετα, μαθητές με κυριαρχία του δεξιού ημισφαιρίου μπορεί να προτιμούν τη δημιουργική και ολιστική προσέγγιση της μάθησης. Είναι όμως έτσι ακριβώς;

Ο ρόλος των ημισφαιρίων

Λειτουργίες του αριστερού και δεξιού ημισφαιρίου

Το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου έχουν διακριτούς ρόλους στη γνωστική λειτουργία. Σύμφωνα με τους Springer και Deutsch (1998), το αριστερό ημισφαίριο σχετίζεται περισσότερο με τη λογική, την ανάλυση και τη γλωσσική επεξεργασία. Από την άλλη, το δεξί ημισφαίριο συνδέεται με τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και τις καλλιτεχνικές ικανότητες. Συγκεκριμένα, το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει τις γλωσσικές λειτουργίες όπως την ομιλία, την ανάγνωση και τη γραφή, καθώς και τη λογικομαθηματική σκέψη (McGilchrist, 2019). Αναλύει τις πληροφορίες ακολουθιακά και λεπτομερώς. Αντίθετα, το δεξί ημισφαίριο σχετίζεται με τις οπτικοχωρικές ικανότητες, τη δημιουργική σκέψη και την καλλιτεχνική έκφραση (Bowden & Jung-Beeman, 2003). Η κυριαρχία ενός ημισφαιρίου μπορεί να επηρεάσει τις προτιμήσεις και το μαθησιακό στυλ ενός ατόμου (Nielsen et al., 2013).

Πώς συνδέονται με διαφορετικούς τύπους σκέψης και μάθησης

Το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου συνδέονται με διαφορετικούς τύπους σκέψης και μάθησης. Συγκεκριμένα, το αριστερό ημισφαίριο σχετίζεται με τη λογική, την ανάλυση και τη λεπτομερή επεξεργασία των πληροφοριών (Springer & Deutsch, 1998). Οι άνθρωποι που έχουν κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου τείνουν να σκέφτονται ακολουθιακά, βήμα προς βήμα, και να εστιάζουν στις λεπτομέρειες (McGilchrist, 2019). Προτιμούν τύπους μάθησης που βασίζονται στην ανάλυση, όπως η μελέτη γραμματικής κανόνων ή η επίλυση μαθηματικών προβλημάτων. Από την άλλη, το δεξί ημισφαίριο συνδέεται με τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και την ολιστική σκέψη (Bowden & Jung-Beeman, 2003). Άτομα με κυριαρχία του δεξιού ημισφαιρίου τείνουν να σκέφτονται πιο αφηρημένα και να βλέπουν το μεγάλο πλαίσιο. Προτιμούν τη δημιουργική μάθηση μέσω τεχνών, όπως η ζωγραφική ή το θέατρο. Έτσι, η κυριαρχία των ημισφαιρίων συνδέεται με διακριτά γνωστικά στυλ και προτιμήσεις μάθησης.

Ατομικές διαφορές στους μαθητές

Παράγοντες που επηρεάζουν την κυριαρχία των ημισφαιρίων

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την κυριαρχία των ημισφαιρίων του εγκεφάλου ενός ατόμου:

Γενετική προδιάθεση: Μελέτες διδύμων δείχνουν ότι υπάρχει γενετική συνιστώσα στην κυριαρχία των ημισφαιρίων (Medland et al., 2009).
Φύλο: Τα αγόρια τείνουν περισσότερο σε αριστερή κυριαρχία, ενώ τα κορίτσια σε δεξιά κυριαρχία (McGlone, 1980).
Ηλικία: Η κυριαρχία των ημισφαιρίων μπορεί να αλλάξει κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, καθώς ωριμάζει ο εγκέφαλος (Chiron et al., 1997).
Περιβάλλον: Η έκθεση σε διαφορετικά ερεθίσματα και εμπειρίες μπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη του αντίστοιχου ημισφαιρίου (Gotts et al., 2013).
Τραυματισμοί: Βλάβες στο ένα ημισφαίριο μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένη κυριαρχία του άλλου (Stiles et al., 2015).

Έτσι, τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες φαίνεται να διαδραματίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της κυριαρχίας των ημισφαιρίων.

Πώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικά μαθησιακά στυλ

Η κυριαρχία των ημισφαιρίων του εγκεφάλου μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικά μαθησιακά στυλ μεταξύ των μαθητών, καθώς το κάθε ημισφαίριο συνδέεται με διαφορετικούς τρόπους σκέψης και επεξεργασίας πληροφοριών. Συγκεκριμένα, μαθητές με κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου τείνουν να επεξεργάζονται τις πληροφορίες λεπτομερώς, ακολουθιακά και με βάση τη λογική (Springer & Deutsch, 1998). Έτσι, προτιμούν μαθησιακά στυλ όπως η ανάλυση γραμματικών κανόνων, η επίλυση μαθηματικών προβλημάτων ή η απομνημόνευση γεγονότων. Αντίθετα, μαθητές με κυριαρχία του δεξιού ημισφαιρίου τείνουν σε ολιστική και δημιουργική σκέψη (McGilchrist, 2019). Προτιμούν τη μάθηση μέσω καλλιτεχνικής έκφρασης, φαντασίας και βιωματικών δραστηριοτήτων, όπως το θέατρο, η ζωγραφική ή πειραματικές εργασίες. Έτσι, η κατανόηση της κυριαρχίας των ημισφαιρίων μπορεί να βοηθήσει στο σχεδιασμό μαθησιακών εμπειριών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των μαθητών.

Εφαρμογές στην εκπαίδευση & Μαθησιακά Στυλ

Τρόποι προσαρμογής της διδασκαλίας στα διαφορετικά μαθησιακά στυλ

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προσαρμόσουν τη διδασκαλία τους στα διαφορετικά μαθησιακά στυλ των μαθητών, ανάλογα με την κυριαρχία των ημισφαιρίων τους:

Εναλλαγή δραστηριοτήτων που εστιάζουν στη λογική και την ανάλυση με δημιουργικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες (Gülpınar, 2005).
Χρήση πολλαπλών μέσων διδασκαλίας, όπως οπτικοακουστικό υλικό, προφορικές παρουσιάσεις, διαδραστικά παιχνίδια κτλ (Tomlinson & McTighe, 2006).
Ενθάρρυνση της συνεργατικής μάθησης σε ομάδες για ανταλλαγή διαφορετικών προοπτικών (Armstrong, 2018).
Παροχή επιλογών στους μαθητές σχετικά με θέματα εργασιών, τρόπο παρουσίασης κτλ (Wormeli, 2007).
Χρήση ποικίλων τεχνικών αξιολόγησης, όχι μόνο τεστ (Willingham, 2005).

Η προσαρμογή του μαθήματος στα μαθησιακά στυλ των μαθητών μπορεί να βελτιώσει την εμπλοκή και την επίδοσή τους.

Στρατηγικές για την ανάπτυξη των δυνατοτήτων όλων των μαθητών

Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές που μπορούν να υιοθετήσουν οι εκπαιδευτικοί για να αναπτύξουν τις δυνατότητες όλων των μαθητών, ανεξάρτητα από την κυριαρχία των ημισφαιρίων τους:

Διαφοροποίηση της διδασκαλίας με χρήση πολλαπλών μαθησιακών στυλ, όπως οπτικό, ακουστικό, κιναισθητικό (Tomlinson, 2014).
Ενθάρρυνση της δημιουργικής έκφρασης μέσω τεχνών και project (Gardner, 2011).
Συνεργατική μάθηση για αλληλεπίδραση και ανταλλαγή προοπτικών (Armstrong, 2018).
Χρήση ρεαλιστικών παραδειγμάτων και εφαρμογών για σύνδεση με την καθημερινότητα (Willis, 2007).
Ενθάρρυνση χρήσης οπτικοποιήσεων και νοητικών χαρτών (Sousa, 2017).
Αξιοποίηση τεχνολογίας και ψηφιακών μέσων για πολλαπλούς τρόπους μάθησης (Drigas & Ioannidou, 2013).

Με τέτοιες στρατηγικές, όλοι οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους και να επιτύχουν μαθησιακά.

Τι υποστηρίζει η σύγχρονη επιστήμη για την Κυριαρχία των Ημισφαιρίων

Σύμφωνα με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, η έννοια της κυριαρχίας ενός ημισφαιρίου έναντι του άλλου σε κάθε άτομο δεν τεκμηριώνεται επαρκώς (Nielsen et al., 2013). Ειδικότερα, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου συνεργάζονται στενά μέσω του μεσολοβίου και άλλων νευρωνικών οδών για την εκτέλεση σύνθετων γνωστικών λειτουργιών (Banich & Brown, 2000). Για παράδειγμα, η αποθήκευση νέων πληροφοριών στη μνήμη απαιτεί το συντονισμό πολλών περιοχών και στα δύο ημισφαίρια (Sperry, 1968). Το καθένα συνεισφέρει με διαφορετικό αλλά συμπληρωματικό τρόπο στη γνωστική λειτουργία. Αν και υπάρχουν κάποιες ατομικές διαφορές στην κατανομή λειτουργιών μεταξύ των ημισφαιρίων, αυτές εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες (φύλο, ηλικία, περιβάλλον) και μπορούν να τροποποιηθούν (Cherbuin & Brinkman, 2006). Τα ημισφαίρια φαίνεται να συμβάλλουν από κοινού σε γνωστικές λειτουργίες που παραδοσιακά θεωρούνταν ότι ελέγχονται από ένα ημισφαίριο, όπως η γλώσσα (Lindell, 2006). Για παράδειγμα, τόσο το αριστερό όσο και το δεξί ημισφαίριο συμμετέχουν στην κατανόηση και παραγωγή λόγου. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ημισφαιρίων είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη στον τομέα της εκπαίδευσης και της μάθησης. Για παράδειγμα, ο συνδυασμός οπτικών, ακουστικών και κιναισθητικών δραστηριοτήτων μπορεί να διεγείρει και τα δύο ημισφαίρια, βελτιώνοντας τη μάθηση (Kast et al., 2007). Γι' αυτό, η έννοια της σταθερής κυριαρχίας ενός ημισφαιρίου δεν ευσταθεί, σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα δείχνει ότι η έννοια της κυριαρχίας ενός ημισφαιρίου έναντι του άλλου δεν αποτυπώνει με ακρίβεια τον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου (Nielsen et al., 2013). Τα δύο ημισφαίρια φαίνεται να λειτουργούν σε στενή αλληλεπίδραση και αλληλοσυμπλήρωση στις περισσότερες γνωστικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της μάθησης (Sperry, 1968). Παρόλο που υπάρχουν κάποιες ατομικές διαφορές στην κατανομή λειτουργιών μεταξύ των ημισφαιρίων, αυτές επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες και δεν είναι σταθερές (Cherbuin & Brinkman, 2006). Έτσι, οι ατομικές διαφορές προκύπτουν από μια σύνθεση πολλών παραγόντων, όπως η γενετική, η περιβαλλοντική επίδραση, οι προηγούμενες εμπειρίες και οι προσωπικές διαφορές στις προτιμήσεις και τις ικανότητες. Επομένως, η υπεραπλουστευμένη αναφορά σε "κυριαρχία ημισφαιρίων" δεν μπορεί να εξηγήσει επαρκώς τις ατομικές διαφορές στα μαθησιακά στυλ. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την εφαρμογή των νευροεπιστημονικών γνώσεων στον τομέα της εκπαίδευσης και της μάθησης.

#νευροεπιστήμη #εκπαίδευση #εγκέφαλος

Βιβλιογραφικές Πηγές

Armstrong, T. (2018). Multiple intelligences in the classroom. ASCD.
Banich, M.T., & Brown, W.S. (2000). A life-span perspective on interaction between the cerebral hemispheres. Developmental Neuropsychology, 18(1), 1-10.
Bowden, E. M., & Jung-Beeman, M. (2003). Normative data for 144 compound remote associate problems. Behavior Research Methods, Instruments, & Computers, 35(4), 634-639.
Cherbuin, N., & Brinkman, C. (2006). Hemispheric interactions are different in left-handed individuals. Neuropsychology, 20(6), 700.
Chiron, C., Jambaque, I., Nabbout, R., Lounes, R., Syrota, A., & Dulac, O. (1997). The right brain hemisphere is dominant in human infants. Brain, 120(6), 1057-1065.
Drigas, A.S., & Ioannidou, R.E. (2013). Special education and ICTs. International Journal of Emerging Technologies in Learning, 8(2), 41-47.
Gardner, H. (2011). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. Basic Books.
Gotts, S.J., Jo, H.J., Wallace, G.L., Saad, Z.S., Cox, R.W., & Martin, A. (2013). Two distinct forms of functional lateralization in the human brain. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(36), E3435-E3444.
Gülpınar, M.A. (2005). The principles of brain-based learning and constructivist models in education. Educational Sciences: Theory and Practice, 5(2), 299-306.
Kast, M., Meyer, M., Vogeli, C., Gross, M., & Jancke, L. (2007). Computer-based multisensory learning in children with developmental dyslexia. Restorative Neurology and Neuroscience, 25(3-4), 355-369.
Lindell, A.K. (2006). In your right mind: Right hemisphere contributions to language processing and production. Neuropsychology Review, 16(3), 131-148.
McGilchrist, I. (2019). The Master and his Emissary: The Divided Brain and the Making of the Western World. Yale University Press.
McGlone, J. (1980). Sex differences in human brain asymmetry: A critical survey. The Behavioral and Brain Sciences, 3(2), 215-227.
Medland, S.E., Perelle, I., De Monte, V., & Ehrman, L. (2009). Effects of culture, sex, and age on the distribution of handedness: An evaluation of the sensitivity of three measures of handedness. Laterality: Asymmetries of Body, Brain and Cognition, 9(3), 293-310.
Nielsen, J.A., Zielinski, B.A., Ferguson, M.A., Lainhart, J.E., & Anderson, J.S. (2013). An evaluation of the left-brain vs. right-brain hypothesis with resting state functional connectivity magnetic resonance imaging. PLoS ONE, 8(8), e71275.
Sousa, D.A. (2017). How the brain learns. Corwin Press.
Sperry, R.W. (1968). Hemisphere deconnection and unity in conscious awareness. American Psychologist, 23(10), 723.
Springer, S.P., & Deutsch, G. (1998). Left brain, right brain: Perspectives from cognitive neuroscience. W.H. Freeman/Times Books/Henry Holt & Co.
Stiles, J., Reilly, J., Paul, B., & Moses, P. (2005). Cognitive development following early brain injury: Evidence for neural adaptation. Trends in Cognitive Sciences, 9(3), 136-143.
Tomlinson, C.A., & McTighe, J. (2006). Integrating differentiated instruction and understanding by design: Connecting content and kids. ASCD.
Tomlinson, C.A. (2014). The differentiated classroom: Responding to the needs of all learners. ASCD.
Willingham, D.T. (2005). Ask the cognitive scientist: Do visual, auditory, and kinesthetic learners need visual, auditory, and kinesthetic instruction? American Educator, 29(2), 31-35.
Willis, J. (2007). Brain-friendly strategies for the inclusion classroom. ASCD.