Η ικανότητα του ανθρώπινου νου να μαθαίνει, να αναπτύσσεται και να προοδεύει αποτελεί ένα θαυμαστό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Από την παιδική ηλικία έως την ωριμότητα, ο εγκέφαλος διαμορφώνεται και εξελίσσεται διαρκώς μέσω των εμπειριών και της μάθησης. Πώς όμως μπορεί κανείς να μεγιστοποιήσει τις γνωστικές του ικανότητες και να προάγει τη νοημοσύνη του; Αυτό το ερώτημα απασχολεί επιστήμονες και ερευνητές εδώ και δεκαετίες (Sternberg, 2008). Σύμφωνα με τον επικρατέστερο ορισμό, η νοημοσύνη περιλαμβάνει ικανότητες όπως τη λογική σκέψη, τη μάθηση, το συλλογισμό, την επίλυση προβλημάτων, την κατανόηση ιδεών και την προσαρμογή σε νέες καταστάσεις (Gottfredson, 1997). Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να ενισχύσουν αυτές τις γνωστικές λειτουργίες, ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε επιστημονικές έρευνες σχετικά με τους τρόπους βελτίωσης της νοημοσύνης και της ικανότητας για δημιουργική και καινοτόμο σκέψη. Θα παρουσιάσουμε συγκεκριμένες στρατηγικές και μεθόδους πνευματικής εξάσκησης, καθώς και χρήσιμα παραδείγματα και τεχνικές που μπορεί να εφαρμόσει οποιοσδήποτε - μαθητής, γονέας ή εκπαιδευτικός - προκειμένου να ενισχύσει τη γνωστική λειτουργία και ευελιξία.
Πώς μπορεί κανείς να γίνει πιο έξυπνος;
Εκπαίδευση του νου μέσω νέων γνώσεων και δεξιοτήτων
Ένας αποτελεσματικός τρόπος για την ενίσχυση της νοημοσύνης είναι η συνεχής εκπαίδευση του νου μέσω της απόκτησης νέων γνώσεων και δεξιοτήτων. Όπως αναφέρει ο ερευνητής της νοημοσύνης Robert Sternberg, η μάθηση νέων πραγμάτων αποτελεί μια εξαιρετική άσκηση για το μυαλό καθώς το «αναγκάζει» να επεξεργαστεί νέες πληροφορίες και να δημιουργήσει νέες νευρωνικές συνάψεις (Sternberg, 2008).
Μερικά παραδείγματα δραστηριοτήτων που μπορεί να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της νοημοσύνης είναι η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, η ενασχόληση με τη μουσική και την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, η λύση παζλ και γρίφων, η εκμάθηση κώδικα προγραμματισμού, η ανάγνωση απαιτητικών βιβλίων, η ενασχόληση με πολύπλοκα παιχνίδια στρατηγικής όπως το σκάκι, καθώς και η συμμετοχή σε μαθήματα που απαιτούν ενεργητική συμμετοχή και κριτική σκέψη όπως φιλοσοφία, μαθηματικά, προγραμματισμό και επιστήμη (Salthouse, 2006).
Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των δραστηριοτήτων είναι ότι παρέχουν πνευματική διέγερση και πρόκληση στον εγκέφαλο, ωθώντας τον έξω από τη ζώνη άνεσής του. Όσο περισσότερο «γυμνάζεται» ο εγκέφαλος, τόσο πιο ευέλικτος γίνεται στην επεξεργασία πληροφοριών και τόσο μεγαλύτερη η νοητική ισχύς. Η τακτική ενασχόληση με δραστηριότητες πνευματικής ενδυνάμωσης μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της μνήμης, της προσοχής, της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και άλλων γνωστικών λειτουργιών (Sternberg, 2008).
Πώς Μπορεί Κάποιος Να Αναπτύξει τη Σκέψη Εκτός των Συνηθισμένων Πλαισίων (Think Out Of The Box);
Καλλιέργεια δημιουργικότητας μέσω τεχνών και παιχνιδιού
Πώς μπορεί κανείς να αρχίσει να σκέφτεται εκτός κουτιού; Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας μέσω των τεχνών και του παιχνιδιού αποτελεί μία ακόμη αποτελεσματική στρατηγική για την ενίσχυση της νοητικής ευελιξίας και των γνωστικών ικανοτήτων. Σύμφωνα με τον Lev Vygotsky, η συμμετοχή σε δημιουργικές δραστηριότητες όπως η τέχνη, η μουσική και το παιχνίδι, ενεργοποιεί τη φαντασία και επιτρέπει στο άτομο να εκφραστεί με ελεύθερο και απεριόριστο τρόπο (Vygotsky, 2004). Ο εγκέφαλος δοκιμάζεται να σκεφτεί με νέους και ανορθόδοξους τρόπους, γεγονός που ενισχύει την ευελιξία του. Η ενασχόληση με δημιουργικές δραστηριότητες αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο για την καλλιέργεια της σκέψης εκτός κουτιού. Όταν ασχολούμαστε με τις τέχνες, τον αυτοσχεδιασμό, το παιχνίδι ρόλων και άλλες δημιουργικές δραστηριότητες, δίνουμε την ευκαιρία στον εγκέφαλο να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς αυστηρούς περιορισμούς και συμβατικές δομές. Μερικά παραδείγματα δημιουργικών δραστηριοτήτων που μπορεί κανείς να εντάξει στην καθημερινότητά του είναι:
Ζωγραφική ή άλλες εικαστικές τέχνες:
- Ζωγραφική με διάφορα υλικά όπως ακρυλικά, ακουαρέλα, λάδια κτλ. Πειραματισμός με τεχνοτροπίες και θέματα.
- Γλυπτική με πηλό, πλαστελίνη, χαρτοπηλό κτλ. Δημιουργία γλυπτών και ανάγλυφων μορφών.
- Κατασκευές και κολάζ με διάφορα υλικά όπως χαρτί, ξύλο, ύφασμα, ανακυκλώσιμα υλικά.
Παιχνίδια ρόλων και θεατρικό παιχνίδι:
- Παιχνίδια ρόλων βασισμένα σε διάφορα σενάρια και χαρακτήρες. Αυτοσχεδιασμός.
- Θεατρικό παιχνίδι με αναπαράσταση ιστοριών, δημιουργία διαλόγων, προετοιμασία σκηνικών και κοστουμιών.
Μουσική και τραγούδι:
- Εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου όπως κιθάρα, πιάνο, ντραμς. Ατομικά μαθήματα ή διαδικτυακά.
- Τραγούδι - εξάσκηση φωνητικών ασκήσεων, εκμάθηση τραγουδιών. Χρήση εφαρμογών καραόκε.
- Σύνθεση τραγουδιών, μελοποίηση στίχων, δημιουργία μουσικής.
Χορός και κίνηση:
- Μαθήματα χορού διαφόρων ειδών όπως μπαλέτο, σάλσα, hip hop.
- Αυτοσχεδιασμός χορευτικών κινήσεων σε διάφορα μουσικά είδη.
- Δημιουργία χορογραφιών σε συγκεκριμένα τραγούδια.
Παραμύθια και δημιουργική γραφή:
- Γραφή και εικονογράφηση πρωτότυπων παραμυθιών, ιστοριών, ποιημάτων.
- Συγγραφή διηγημάτων, θεατρικών έργων, σεναρίων.
- Δημιουργία ημερολογίου, προσωπικού blog.
Κατασκευές και DIY projects:
- Κατασκευές από ανακυκλώσιμα υλικά όπως χαρτί, κουτιά, πλαστικά μπουκάλια. Δημιουργία διακοσμητικών αντικειμένων, κοσμημάτων κτλ.
- Ξυλουργικές κατασκευές όπως ράφια, κουτιά, παιχνίδια. Χρήση εργαλείων όπως πριόνι, τρυπάνι κτλ.
- Κατασκευές με πηλό, γύψο, σύρμα, υφάσματα. Δημιουργία γλυπτών, κοσμημάτων, διακοσμητικών.
- Κηπουρική και κατασκευές για τον κήπο όπως λαχανόκηποι, τράπεζες, διακοσμητικά.
Ψηφιακή τέχνη, animation:
- Δημιουργία ψηφιακών σχεδίων, κολάζ, αφηρημένων τοπίων με εικονογραφικά προγράμματα.
- Κινούμενα σχέδια, μικρές ταινίες animation με ειδικό λογισμικό.
- Επεξεργασία βίντεο, φωτογραφίας, δημιουργία οπτικοακουστικών έργων.
Αυτοσχέδια παιχνίδια και δραστηριότητες:
- Αυτοσχέδια παιχνίδια ρόλων, θεατρικών, μίμησης. Ατομικά ή ομαδικά.
- Δραστηριότητες όπως κυνήγι θησαυρού, ανιχνεύσεις, λύση μυστηρίου.
- Παιχνίδια με αυτοσχέδιους κανόνες και στόχους, πχ αγωνιστικά, συνεργατικά.
- Κατασκευή αυτοσχέδιων παιχνιδιών με υλικά που υπάρχουν διαθέσιμα.
Όλες αυτές οι δραστηριότητες προάγουν τη δημιουργική έκφραση και σκέψη, ενώ παράλληλα προσφέρουν ευχαρίστηση και χαλάρωση στο άτομο. Η τακτική ενασχόληση με αυτές μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της ευελιξίας, της φαντασίας και της πρωτοτυπίας στη σκέψη.
Εξάσκηση σε Γνωστικά Παιχνίδια & Δοκιμασίες Ευέλικτης Σκέψης
Η εξάσκηση του μυαλού σε παιχνίδια και δραστηριότητες που απαιτούν γνωστική ευελιξία και επίλυση προβλημάτων αποτελεί μια ακόμη αποτελεσματική στρατηγική για την ενίσχυση της νοημοσύνης. Σύμφωνα με τους ερευνητές Sternberg και Grigorenko, η συστηματική εξάσκηση σε προκλητικά παιχνίδια όπως σταυρόλεξα, sudoku, σκάκι, scrabble και παζλ, μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση των εκτελεστικών λειτουργιών του εγκεφάλου όπως η μνήμη εργασίας, ο έλεγχος παρορμήσεων, η εναλλαγή μεταξύ εργασιών και η ταχύτητα επεξεργασίας (Sternberg & Grigorenko, 2004). Επιπλέον, τέτοιου είδους παιχνίδια και ασκήσεις που προάγουν την ευελιξία σκέψης είναι:
Ασκήσεις κριτικής σκέψης:
- Επίλυση λογικών γρίφων που απαιτούν αναλυτική και κριτική σκέψη. Για παράδειγμα, μαθηματικοί γρίφοι, γρίφοι με πλάνες και αντιφάσεις.
Παιχνίδια με αφηρημένες έννοιες:
- Παιχνίδια κατηγοριοποίησης αντικειμένων με βάση κάποιο κριτήριο, πχ σχήμα, χρώμα, χρήση.
- Εύρεση αναλογιών μεταξύ εννοιών, πχ μήλο-πορτοκάλι, χαρτί-μολύβι.
Ασκήσεις δημιουργικής σκέψης:
- Επίλυση ανοιχτού τύπου προβλημάτων με πολλές πιθανές λύσεις, πχ σχεδιασμός κήπου, διακόσμηση χώρου.
Παιχνίδια μνήμης:
- Παιχνίδια με ταινίες λέξεων που πρέπει να θυμηθεί ο παίκτης.
- Παιχνίδια παρατηρητικότητας, πχ εύρεση διαφορών σε δύο εικόνες.
Παιχνίδια στρατηγικής:
- Γρίφοι διαδρομών όπου πρέπει να βρεθεί η έξοδος.
- Λαβύρινθοι όπου απαιτείται σχεδιασμός της πορείας.
Η τακτική ενασχόληση με τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την πνευματική εγρήγορση και ευελιξία, καθώς και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Κοινωνική Αλληλεπίδραση & Συζήτηση Ιδεών Με Άλλους
Η κοινωνική αλληλεπίδραση και η συζήτηση ιδεών με άλλα άτομα αποτελεί μια σημαντική πτυχή της γνωστικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον επιστήμονα Jerome Bruner, η μάθηση είναι μια βαθιά κοινωνική διαδικασία, καθώς οι άνθρωποι αναπτύσσουν τη σκέψη τους μέσα από την αλληλεπίδραση και το διάλογο με άλλα μέλη του περιβάλλοντός τους (Bruner, 1996). Όταν συζητάμε και ανταλλάσσουμε ιδέες με άλλους, εκτιθέμεθα σε διαφορετικές οπτικές και τρόπους σκέψης. Αυτό μας προκαλεί να επανεξετάσουμε τις δικές μας παραδοχές, να αμφισβητήσουμε προκαταλήψεις και να διευρύνουμε την κατανόησή μας. Επιπλέον, όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε τις ιδέες μας σε άλλους, αναγκαζόμαστε να διατυπώσουμε τη σκέψη μας με σαφήνεια, να αναδιοργανώσουμε γνωστικές δομές και να συνδέσουμε διαφορετικές έννοιες. Μερικοί τρόποι για να ενθαρρύνουμε την κοινωνική αλληλεπίδραση γύρω από ιδέες είναι η συμμετοχή σε ομάδες διαλόγου, η οργάνωση ή συμμετοχή σε πνευματικές και φιλοσοφικές συζητήσεις, η παρακολούθηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων, η ενεργή συμμετοχή σε μαθήματα και η ανταλλαγή απόψεων με συναδέλφους και φίλους. Η τακτική αλληλεπίδραση με άλλα άτομα γύρω από πνευματικά ερεθίσματα μπορεί να λειτουργήσει ως γυμναστική για το μυαλό και να ενισχύσει σημαντικά τις γνωστικές ικανότητες.
Ανάπτυξη Θετικής Στάσης Για Δια Βίου Μάθηση
Η ανάπτυξη μιας θετικής στάσης απέναντι στη δια βίου μάθηση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την καλλιέργεια της νοημοσύνης. Σύμφωνα με την ερευνήτρια Carol Dweck, οι αντιλήψεις που έχει το άτομο για τη νοημοσύνη και τις ικανότητές του, επηρεάζουν σημαντικά την προθυμία του για μάθηση και ανάπτυξη (Dweck, 2006). Όσοι πιστεύουν ότι η νοημοσύνη είναι σταθερή και αμετάβλητη, τείνουν να αποφεύγουν πνευματικές προκλήσεις για να μην αποτύχουν και «αποκαλυφθεί» η έλλειψη ικανοτήτων τους. Αντίθετα, όσοι πιστεύουν ότι η νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί με την κατάλληλη προσπάθεια και εξάσκηση, είναι πιο πιθανό να επιδιώκουν νέες γνωστικές εμπειρίες. Για την καλλιέργεια μιας θετικής στάσης για δια βίου μάθηση, είναι σημαντικό να τονίζεται η σπουδαιότητα της προσπάθειας και της διαδικασίας, και όχι μόνο του αποτελέσματος. Επίσης βοηθά να θέτουμε ρεαλιστικούς στόχους μάθησης και να επιβραβεύουμε την πρόοδο, ώστε να δημιουργείται μια αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας. Τέλος, η υιοθέτηση ενός «αναπτυξιακού μυαλού» που βλέπει τις ικανότητες ως δυναμικές και εξελίξιμες, μπορεί να αποτελέσει πηγή εσωτερικής παρακίνησης για μάθηση σε όλη τη ζωή.
Επίλυση Ανοιχτού Τύπου Προβλημάτων Με Πολλές Πιθανές Λύσεις
Η επίλυση προβλημάτων που έχουν πολλές πιθανές λύσεις αποτελεί μία αποτελεσματική τεχνική για την ανάπτυξη της σκέψης εκτός κουτιού. Σε αντίθεση με τα προβλήματα κλειστού τύπου που έχουν μία σωστή απάντηση, τα προβλήματα ανοιχτού τύπου μπορούν να λυθούν με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, σε ένα πρόβλημα σχεδιασμού ενός νέου προϊόντος ή υπηρεσίας, δεν υπάρχει μία μοναδική σωστή απάντηση. Αντίθετα, ζητείται από το άτομο να παράγει πολλές καινοτόμες ιδέες, χωρίς αυτοπεριορισμούς. Αυτό απαιτεί δημιουργικότητα, πρωτοτυπία σκέψης και ικανότητα να βλέπουμε τα πράγματα από νέες οπτικές γωνίες. Άλλα παραδείγματα ανοιχτών προβλημάτων είναι η συγγραφή μιας ιστορίας με πολλαπλές πλοκές, ο σχεδιασμός ενός έργου τέχνης με διαφορετικά υλικά/μορφές, η εξεύρεση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης στην πόλη κ.α. Η συστηματική εξάσκηση σε τέτοιου είδους προβλήματα μπορεί να καλλιεργήσει σημαντικά την ευελιξία και την πρωτοτυπία στη σκέψη.
Αμφισβήτηση Στερεοτύπων και Παραδοχών
Η ικανότητα να αμφισβητούμε στερεότυπα και κοινώς αποδεκτές παραδοχές αποτελεί σημαντική δεξιότητα για τη σκέψη εκτός κουτιού. Τα στερεότυπα και οι παγιωμένες αντιλήψεις συχνά λειτουργούν ως "φίλτρα" μέσα από τα οποία βλέπουμε τον κόσμο. Αυτό περιορίζει την ικανότητά μας να δούμε τα πράγματα με νέους και δημιουργικούς τρόπους. Με το να αμφισβητούμε συνειδητά αυτές τις παραδοχές, αναθεωρούμε παγιωμένες ιδέες και αναζητούμε εναλλακτικές οπτικές. Για παράδειγμα, αν αμφισβητήσουμε την ιδέα ότι οι ηγέτες πρέπει να είναι αυστηροί και απόμακροι, μπορεί να δούμε ότι υπάρχουν και άλλα αποτελεσματικά στυλ ηγεσίας. Ή αν αμφισβητήσουμε την ιδέα ότι η δημιουργικότητα αφορά μόνο τους καλλιτέχνες, μπορεί να δούμε ότι μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε πεδίο. Η συνειδητή προσπάθεια να βλέπουμε πέρα από στερεότυπα και προκαταλήψεις, ανοίγει το μυαλό μας σε νέες προοπτικές και δυνατότητες. Αυτό μπορεί να καλλιεργηθεί με κριτική σκέψη, ανοιχτό πνεύμα και προθυμία να μάθουμε από διαφορετικές οπτικές.
Εξέταση Ζητημάτων Από Διαφορετικές Οπτικές Γωνίες
Η εξέταση των πραγμάτων από διαφορετικές οπτικές γωνίες αποτελεί μία αποτελεσματική στρατηγική για την ανάπτυξη της σκέψης εκτός των συνηθισμένων πλαισίων. Όταν υιοθετούμε διαφορετικές προοπτικές, ανοίγει ο νους μας σε νέες δυνατότητες και λύσεις. Για παράδειγμα, αν εξετάσουμε ένα κοινωνικό ζήτημα όπως η φτώχεια, μπορούμε να δούμε την οπτική γωνία των κυβερνήσεων, των μη κυβερνητικών οργανώσεων, των επιχειρήσεων, των θρησκευτικών οργανώσεων, των ακαδημαϊκών και φυσικά των ίδιων των φτωχών ανθρώπων. Κάθε προοπτική φωτίζει διαφορετικές πτυχές του προβλήματος. Παρόμοια, μπορούμε να εξετάσουμε ένα προσωπικό πρόβλημα από την οπτική διαφόρων ανθρώπων, όπως γονείς, φίλοι, συνάδελφοι. Ακόμη και φανταστικές οπτικές όπως ιστορικών προσώπων μπορούν να δώσουν νέα οπτικές αντίληψης. Η εξέταση ενός ζητήματος από όλες τις πλευρές βοηθά στην κατανόηση και την επίλυσή του.
Ανοχή Στην Αβεβαιότητα & Τις Πολύπλοκες Ιδέες
Η ανάπτυξη ανοχής στην αβεβαιότητα και την πολυπλοκότητα αποτελεί σημαντική ικανότητα για τη σκέψη εκτός κουτιού. Συχνά, η τάση μας είναι να αναζητούμε απλές, γραμμικές και σαφείς λύσεις. Όμως, πολλά ζητήματα στη ζωή είναι περίπλοκα και ασαφή. H ικανότητα να ανεχόμαστε την αβεβαιότητα, χωρίς να παραιτούμαστε ή να φοβόμαστε, μας επιτρέπει να εξερευνούμε νέες ιδέες και πιθανότητες. Μπορεί να μην βρούμε αμέσως μια σαφή λύση, αλλά αυτή η διαδικασία μάς δίνει νέες οπτικές. Παρόμοια, η αποδοχή πολύπλοκων ιδεών που έχουν πολλές διαστάσεις μας βοηθά να σκεφτούμε με ευρύτερο και βαθύτερο τρόπο. Μερικές στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν είναι:
- Θέτουμε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου: Για παράδειγμα, αντί για κλειστές ερωτήσεις του τύπου "ναι" ή "όχι", ρωτάμε "γιατί", "πώς", "τι θα γινόταν αν" κτλ.
- Διερευνούμε όλες τις πιθανές εκδοχές: Αντί να βιαζόμαστε να βρούμε μία λύση σε ένα πρόβλημα, εξετάζουμε πολλαπλές ιδέες και προσεγγίσεις.
- Ζητάμε διαφορετικές απόψεις: Ρωτάμε τη γνώμη ατόμων με διαφορετικό υπόβαθρο και οπτική γωνία για ένα ζήτημα.
- Δεχόμαστε την αβεβαιότητα: Αντί να βιαζόμαστε για απόλυτες απαντήσεις, είμαστε άνετοι με το να παραμένουν κάποια ερωτήματα ανοιχτά.
- Εκτιμούμε την πολυπλοκότητα: Αποδεχόμαστε ότι κάποια ζητήματα είναι πολύπλοκα και πολυδιάστατα για να έχουν απλές λύσεις.
- Αμφισβητούμε προκαταλήψεις: Εξετάζουμε κριτικά παγιωμένες απόψεις για να ανακαλύψουμε νέους τρόπους σκέψης.
Ποια προπόνηση πρέπει να κάνει κανείς;
Περιγραφή συγκεκριμένων ασκήσεων και παιχνιδιών για γνωστική εξάσκηση
Περιγραφή συγκεκριμένων ασκήσεων και παιχνιδιών για γνωστική εξάσκησηΥπάρχουν πολλές ασκήσεις και παιχνίδια που μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών και την πνευματική εξάσκηση. Ορισμένες αποτελεσματικές επιλογές είναι:
Παζλ και γρίφοι:
- Παζλ 500-1000 κομματιών με πολύπλοκα μοτίβα για αυξημένη δυσκολία. Ιδανικά, θεματικά παζλ βασισμένα σε τοπία, έργα τέχνης κτλ.
- Σταυρόλεξα για εξάσκηση της λεκτικής ευχέρειας. Ξεκινώντας από μικρά και εύκολα, σταδιακά σε μεγαλύτερα και δυσκολότερα.
- Γρίφοι συλλογισμού, αριθμητικοί γρίφοι, αινίγματα αφαιρετικής λογικής.
Παιχνίδια μνήμης:
- Παιχνίδια με ταυτόχρονη εναλλαγή και αύξηση ερεθισμάτων που πρέπει να θυμάται ο παίκτης (αριθμοί, εικόνες, λέξεις).
- Παιχνίδια παρατηρητικότητας με εύρεση λεπτομερειών και διαφορών σε περίπλοκες εικόνες.
Επιτραπέζια στρατηγικής:
- Σκάκι, γκο, ρέβερσι, σιάνγκι με σταδιακή αύξηση πολυπλοκότητας.
- Επιλογή αντιπάλων μεγαλύτερου επιπέδου δυσκολίας.
Εναλλαγή εργασιών:
- Ταυτόχρονη εκτέλεση διαφορετικών έργων που απαιτούν συγκέντρωση, πχ ανάγνωση και ακρόαση podcast.
Δημιουργικά παιχνίδια:
- Ζωγραφική, γλυπτική, κολάζ, κατασκευές με διάφορα υλικά.
- Μουσική σύνθεση, τραγούδι, εκμάθηση οργάνου.
Παιχνίδια ρόλων:
- Θεατρικά παιχνίδια αυτοσχεδιασμού βασισμένα σε ιστορίες και χαρακτήρες.
- Προετοιμασία σκηνικών, κοστουμιών, διαλόγων.
Η τακτική ενασχόληση με τέτοιες δραστηριότητες σε καθημερινή βάση μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη στη γνωστική λειτουργία και ευελιξία. Κάθε άσκηση εστιάζει σε διαφορετικές ικανότητες, επομένως η ποικιλία είναι σημαντική.
Συμβουλές για διατήρηση νοητικής ενεργητικότητας και ευελιξίας
Η διατήρηση της νοητικής ενεργητικότητας και ευελιξίας αποτελεί μια δια βίου διαδικασία. Ορισμένες χρήσιμες συμβουλές είναι:
Μάθηση νέων δεξιοτήτων:
Μάθηση νέων δεξιοτήτων:- Εκμάθηση μιας νέας γλώσσας όπως Γαλλικά, Ιταλικά. Ξεκινώντας με βασικές φράσεις και σταδιακή εμβάθυνση.
- Μαθήματα προγραμματισμού για εκμάθηση γλωσσών όπως Python, Java. Εξάσκηση με project.
- Ενασχόληση με τέχνες όπως ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία. Μαθήματα και πρακτική.
Ανάγνωση βιβλίων:
- Διαβάστε λογοτεχνικά βιβλία απαιτητικού λεξιλογίου και πλοκής. Ξεκινώντας με 30-60 λεπτά ημερησίως.
- Διαβάστε ειδήσεις και άρθρα για ενημέρωση. Αναζητήστε αξιόπιστες πηγές.
Πνευματικές συζητήσεις:
- Συζητήστε βιβλία, ταινίες και θέατρο με φίλους. Ανταλλάξτε απόψεις.
- Συμμετοχή σε ομάδες ανάγνωσης και φιλοσοφικού διαλόγου.
Παιχνίδια στρατηγικής:
- Σκάκι, μπριτζ, σταυρόλεξα. Ξεκινήστε από απλά και σταδιακά αυξήστε δυσκολία.
- Εναλλαγή παιχνιδιών για ποικιλία.
Δημιουργικές δραστηριότητες:
- Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία. Δοκιμάστε νέα υλικά και τεχνικές.
- Μουσική, τραγούδι, εκμάθηση οργάνου.
Άσκηση και ύπνος:
- Τακτικό περπάτημα, διαλογισμός, ήπια γυμναστική. Σταδιακή αύξηση.
- 7-9 ώρες ύπνου καθημερινά. Δημιουργία ρουτίνας.
Κοινωνικές επαφές:
- Τακτική επικοινωνία με φίλους και οικογένεια. Δια ζώσης ή εικονικά.
- Συμμετοχή σε ομάδες/συλλόγους με κοινά ενδιαφέροντα.
Ενθαρρύνοντας το μυαλό να μαθαίνει, δημιουργεί και αλληλεπιδρά συνεχώς, διατηρείται η νευροπλαστικότητά του στον χρόνο.
Πόση ώρα την ημέρα εξάσκηση και για πόσο καιρό;
Ο ιδανικός χρόνος που πρέπει να αφιερώνει κανείς καθημερινά σε δραστηριότητες πνευματικής ενδυνάμωσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνες, 20 με 30 λεπτά ημερησίως αποτελούν ένα ικανοποιητικό χρονικό διάστημα για να δει κανείς θετικά αποτελέσματα στη γνωστική του λειτουργία (Sternberg, 2008). Αυτό το χρονικό πλαίσιο επιτρέπει στον εγκέφαλο να εξασκηθεί σε κάποια πνευματική δραστηριότητα χωρίς να κουραστεί υπερβολικά. Η συνέπεια είναι εξίσου σημαντική, καθώς η καθημερινή εξάσκηση φέρνει καλύτερα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου. Ακόμα και μισή ώρα την ημέρα αφιερωμένα σε δραστηριότητες όπως λύση παζλ, ανάγνωση, σταυρόλεξα κτλ. μπορούν να ενισχύσουν τη μνήμη, την ευελιξία σκέψης και άλλες γνωστικές λειτουργίες.
Για να αρχίσει να βλέπει κανείς ουσιαστικά αποτελέσματα στις γνωστικές του ικανότητες μέσω της προπόνησης, απαιτείται συνέχεια και συνέπεια για τουλάχιστον 2 με 3 μήνες. Σύμφωνα με έρευνες, οι βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις γνωστικής ενδυνάμωσης δεν φέρνουν σημαντικά αποτελέσματα. Αντίθετα, όσο περισσότερο διάστημα ασκείται συστηματικά ο νους, τόσο μεγαλύτερα είναι τα οφέλη (Jaeggi et al, 2008). Για παράδειγμα, ένα άτομο που θα εξασκηθεί σε παιχνίδια μνήμης για 3 μήνες τακτικά θα δει μεγαλύτερη βελτίωση στη μνημονική του ικανότητα σε σχέση με κάποιον που θα το κάνει για 3 εβδομάδες μόνο. Η συνέπεια είναι κλειδί για να εδραιωθούν νέες συνάψεις στον εγκέφαλο.
Σταδιακή αύξηση δυσκολίας και πολυπλοκότητας των ασκήσεων με τον χρόνο
Για να συνεχίσουν να προκαλούν τον εγκέφαλο και να τον ωθούν σε περαιτέρω ανάπτυξη, οι ασκήσεις γνωστικής ενδυνάμωσης χρειάζεται σταδιακά να αυξάνουν το επίπεδο δυσκολίας τους. Σύμφωνα με τον ερευνητή Τierney και συνεργάτες (2013), όσο πιο πολύπλοκη γίνεται μία νοητική άσκηση, τόσο μεγαλύτερη νευροπλαστικότητα προκαλεί στον εγκέφαλο. Γι' αυτό, καθώς εξελίσσεται η εξάσκηση, το άτομο πρέπει να μεταβαίνει σε ασκήσεις υψηλότερης δυσκολίας που θα τον προκαλέσουν περισσότερο. Για παράδειγμα, αν κάποιος εξασκείται σε παζλ, μπορεί σταδιακά να περάσει από παζλ 100 κομματιών σε παζλ 500 κομματιών. Ή αν εξασκεί τη μνήμη του, μπορεί να αυξήσει τον αριθμό ψηφίων που προσπαθεί να θυμηθεί στη σειρά. Με αυτόν τον τρόπο, διασφαλίζεται ότι ο νους συνεχίζει να εξελίσσεται και να γυμνάζεται αντί να στασιμοποιείται.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας, η βελτίωση της νοημοσύνης και της ικανότητας για σκέψη αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία που επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Κάποιες από τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές περιλαμβάνουν την εκπαίδευση του νου μέσω της απόκτησης νέων γνώσεων και δεξιοτήτων, την καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της φαντασίας, τη γνωστική εξάσκηση μέσω παιχνιδιών και ασκήσεων, την κοινωνική αλληλεπίδραση και το διάλογο και τη θετική στάση για μαθησιακή δια βίου εκπαίδευση. Η τακτική εξάσκηση του νου μπορεί να οδηγήσει σε νοητικά οφέλη, ωστόσο απαιτείται υπομονή και συνέπεια στην προσπάθεια, καθώς και σταδιακή αύξηση της δυσκολίας των ασκήσεων. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η βελτίωση της νοημοσύνης και της γνωστικής ευελιξίας αποτελεί μια δια βίου διαδικασία, καθώς ο εγκέφαλος διατηρεί την ικανότητά του για νευροπλαστικότητα. Με συνέπεια, υπομονή και θετική διάθεση απέναντι στη μάθηση μπορούμε να εμπλουτίζουμε συνεχώς τις γνωστικές μας ικανότητες και να διατηρούμε ενεργό και ευέλικτο τον τρόπο σκέψης μας.
Βιβλιογραφικές πηγές:
- Bruner, J. S. (1996). The culture of education. Harvard University Press.
- Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.
- Gottfredson, L. S. (1997). Mainstream science on intelligence: An editorial with 52 signatories, history, and bibliography. Intelligence, 24(1), 13-23.
- Jaeggi, S. M., Buschkuehl, M., Jonides, J., & Perrig, W. J. (2008). Improving fluid intelligence with training on working memory. Proceedings of the National Academy of Sciences, 105(19), 6829-6833.
- Salthouse, T. A. (2006). Mental exercise and mental aging: Evaluating the validity of the “use it or lose it” hypothesis. Perspectives on Psychological Science, 1(1), 68-87.
- Sternberg, R. J. (2008). Increasing fluid intelligence is possible after all. Proceedings of the National Academy of Sciences, 105(19), 6791-6792.
- Sternberg, R. J., & Grigorenko, E. L. (2004). Successful intelligence in the classroom. Theory into Practice, 43(4), 274-280.
- Tierney, A. J., Bergeson, T. R., & Pisoni, D. B. (2013). Effects of early musical experience on auditory sequence memory. Empirical Musicology Review, 3(4), 178-186.
- Vygotsky, L. S. (2004). Imagination and creativity in childhood. Journal of Russian and East European Psychology, 42(1), 7-97.
Μοιραστείτε το άρθρο
Τελευταίες Αναρτήσεις
